Logika dla prawników/Rodzaje nazw

Spis treści
1Rodzaje nazw 2Pytania testowe

Rodzaje nazw

Przypomnijmy: nazwy, to wyrazy lub wyrażenia pełniące funkcję podmiotów w zdaniu; a zdanie, to wypowiedź, któremu można przypisać wartość prawdy (1) lub fałszu (0).

Istnieją nazwy:

• proste i złożone
  • proste - zbudowane z jednego wyrazu, np. "kot", "chory", "rozpaczać", "oni".
  • złożone - zbudowane więcej niż z jednego wyrazu, np. "Kot Filemon".

Nazwy proste i złożone wyróżnia się przez wzgląd na ich budowę. Jak podkreślał Zygmunt Ziembiński nazwy proste nie muszą być rzeczownikami. Mogą być zespołami rzeczowników, czasownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem lub przyimkiem. [Z. Ziembiński]

• indywidualne i generalne
  • indywidualne - to nazwy służące do oznaczenia poszczególnych, konkretnych przedmiotów bez przypisywania im wyróżniających właściwości. Są to nazwy pisane dużą literą, oznaczające imiona, nazwy instytucji, nazwy geograficzne itp. "Służą danemu przedmiotowi tak długo, jak zachowuje on ciągłość istnienia" (chyba, że ludzie zmienią przedmiotowi nazwę, wtedy nazwa przestanie istnieć a desygnat będzie trwać dalej) [Z. Ziembiński]. Przykładem nazwy indywidualnej będzie np. "Kot Filemon".
  • generalne - to nazwy przyporządkowane do desygnatu ze względu na cechę, odnoszące się do wszystkich przedmiotów danego rodzaju. Np. nazwa "kot" odnosi się do wszystkich kotów. Nazwą generalną może być nazwa fantazyjna, np. "elf", która odnosi się do wszystkich elfów (pomimo, że elfy nie istnieją). Zaś nazwa "elf Legolas" to już nazwa indywidualna.

Nazwy indywidualne i generalne wyodrębnia się ze względu na sposób określenia desygnatów (przedmiotów, do których nazwa się odnosi). Nazwy generalne mogą być nazwami fantazyjnymi, zmyślonymi, używanymi do oznaczania rzeczy nieistniejących, np. "kwadratura koła", "perpetuum mobile".

Może się zdarzyć, iż dana nazwa indywidualna w zależności od kontekstu stanie się nazwą generalną. Np. w zdaniu "Każda Zofia ma imieniny 15 maja" [Z. Ziembiński].

• puste, jednostkowe i ogólne
  • puste - takie, które nie posiadają realnie istniejących desygnatów. Mogą być to nazwy rzeczy nieistniejących, wymyślonych, osób nieżyjących, określających rzeczy niemożliwe, np. "Kot Filemon".
  • jednostkowe - posiadające tylko jeden desygnat (zindywidualizowane), np. "Kot Odważnik".
  • ogólne - posiadające więcej niż jeden konkretny desygnat, np. "kot".

Nazwy puste, jednostkowe i ogólne wyróżnia się ze względu na ilość istniejących desygnatów, czyli denotację (zakres nazwy, zbiór desygnatów danej nazwy).

W logice mówi się, iż nazwy puste "niczego nie oznaczają, niemniej coś znaczą" [Z. Ziembiński]. Może się zdarzyć, iż nazwy puste będą nazwami generalnymi, np. "hobbit". Zazwyczaj nazwa ogólna pokrywa się z nazwą generalną. Np. nazwa "kot" jest nazwą generalną ponieważ odnosi się do wszystkich kotów (szarych, czarnych, rudych, dachowców, persów itp.), a jednocześnie ogólną ponieważ posiada więcej niż jeden desygnat (bo na świecie żyję więcej niż jeden kot).

• konkretne i abstrakcyjne
  • konkretne - odnoszące się do konkretnych przedmiotów, które można wskazać w realnie istniejącej rzeczywistości lub sobie wyobrazić, np. "kot", "Kot Odważnik", "Kot Filemon".
  • abstrakcyjne - takie nazwy, których nie da się przedstawić bez użycia przykładu lub symbolu. Są to m.in. uczucia, barwy, liczby, konstrukcje myślowe (np. prawne). Wskazują na cechę wspólną wielu przedmiotów (np. bladość), pewne zdarzenie lub stan rzeczy (np. hałas), stosunek między przedmiotami (np. przyjaźń). Przykładem nazwy abstrakcyjnej i złożonej będzie "stan ducha". Adam Grobler natomiast zadał przewrotne pytanie: "czy ktoś widział front atmosferyczny"? [A. Grobler]

Nazwy konkretne i abstrakcyjne wyodrębnia się przez wzgląd na istnienie desygnatów.

• ostre i nieostre
  • ostre - gdy każdy odbiorca potrafi zaliczyć desygnat do danego zbioru, o którym nazwa mówi, np. "kot".
  • nieostre - gdy odbiorcy mogą mieć różne wyobrażenia co do desygnatu tej nazwy.

Nazwy ostre i nieostre wyróżnia się przez wzgląd na rozpoznawalność ich desygnatów. Do nazw nieostrych często są zaliczane nazwy abstrakcyjne.

Problem polega jednakże na tym, że czasem trudno jest odróżnić nazwę ostrą od nieostrej, gdy chcemy dokładniej określić cechy konstytutywne danej nazwy. Zagadnienie sprowadza się wówczas do określenia ostrości zakresu nazwy. W rzeczywistości bardzo wiele nazw generalnych może być uznane za nazwy nieostre. Np. "obszar zabudowany" na gruncie przepisów kodeksu drogowego. Dlatego też należy kierować się zasadą wykładni clara sunt interpretanda - znaną z wykładu z podstaw prawoznawstwa.

• zbiorowe i niezbiorowe
  • zbiorowe - są wyznaczane przez desygnaty, które są złożone z wielu podobnych lub identycznych elementów, tworząc pewną całość; inaczej mówiąc desygnatów wyznaczających zbiory, np. Izba Poselska. W przypadku nazw zbiorowych nie chodzi o złożoność budowy danego przedmiotu, będącego desygnatem nazwy, np. "budynku Sejmu", zbudowanego z cegieł. Jednak po wysadzeniu Sejmu w powietrze, pozostała po nim "sterta cegieł" będzie już nazwą zbiorową. Problemy mogą natomiast nastręczać nazwy typu: "kupa gruzu" albo "góra piachu".

Mówi się, iż nazwy zbiorowe dotyczą agregatów, czyli przedmiotów złożonych z poszczególnych rzeczy. Jednak, to "czy jakaś nazwa jest nazwą zbiorową, czy nie, zależy w pewnej mierze od sposobu patrzenia na przedmioty oznaczone daną nazwą" [Z. Ziembiński].

• • niezbiorowe - ich desygnaty nie składają z pojedynczych elementów.

Nazwy zbiorowe i niezbiorowe są wyróżniane w logice przez wzgląd na budowę desygnatów.

• nazwy o stałym znaczeniu i nazwy o zmiennym znaczeniu
  • o stałym znaczeniu - nazwa, która niezależnie od okoliczności nie zmienia swego znaczenia, np. "prezydent USA".
  • o zmiennym znaczeniu - nazwa, która w zależności od kontekstu może znaczyć coś innego, np. "zamek".

Nazwy o stałym znaczeniu i nazwy o zmiennym znaczeniu wyodrębniamy ze względu na stałość znaczenia.

przykład:

Yeti = nazwa prosta, indywidualna, pusta, konkretna, ostra, niezbiorowa, o stałym znaczeniu.

Pytania testowe

• "Kijów Express" to nazwa:

1. prosta
2. złożona
3. indywidualna
4. generalna
5. pusta
6. jednostkowa
7. ogólna

Przypisy

---

Powrót do spisu treści