Logika dla prawników/Zakresy nazw

Spis treści
1Zakresy nazw 2Supozycja nazwy 3Pytania testowe

Zakresy nazw

Nazwy posiadają swoje denotacje, czyli zakresy nazw i inaczej mówiąc zbiory swoich desygnatów. Między tymi denotacjami zachodzą - zdaniem logików - określone relacje, zwane stosunkami zakresowymi nazw. W praktyce więc będą to relacje między zakresami nazw - zbiorami desygnatów (desygnat, to przedmiot, do którego nazwa się odnosi).

W logice mówi się m.in. o:

• zamienności: gdy zakresy desygnatów nazw się pokrywają, jak w przypadku synonimów, np. "samochód i auto".
• nadrzędności i podrzędności: gdy jedna nazwa zawiera się w drugiej, np. "ssak i kot". W takim układzie każdy kot będzie ssakiem, ale nie każdy ssak kotem.
• krzyżowania się: gdy zakresy nazw zachodzą na siebie.
• wykluczania na zasadzie przeciwieństwa: gdy nazwy nie mają wspólnych desygnatów, np. "pies" i "kot".
• wykluczania na zasadzie sprzeczności: gdy zestawimy nazwę oraz jej negację, np. "człowiek" i "nie-człowiek". Nazwy wykluczające się na zasadzie sprzeczności zestawione łącznie tworzą klasę uniwersalną przedmiotów. Dzieje się tak w odróżnieniu od nazw wykluczających się na zasadzie przeciwieństwa, gdy nie tworzą one klasy uniwersalnej.

Pod pojęciem treści nazwy rozumie się wszystkie cechy charakterystyczne dla danej nazwy, na które składają się cechy konstytutywne oraz konsekutywne. Konstytutywne odróżniają nazwę od innych nazw, natomiast konsekutywne to cechy uzupełniające. Dają one dodatkową charakterystykę danej nazwy.

Przykład krzyżowania nazw podał Narcyz Łubnicki używając nazw "nauczyciel" i "historyk". Zgodnie z zasadami krzyżowania się nazw istnieją nauczyciele będący nie-historykami oraz nauczyciele będący historykami, a zarazem istnieją nie-nauczyciele, którzy są historykami. Inaczej mówiąc: niektórzy nauczyciele są historykami, niektórzy nauczyciele nie są historykami i niektórzy historycy nie są nauczycielami [N. Łubnicki, 1964, s. 29].

Ciekawostką - wydawałoby się, iż oczywistą - jest fakt, iż przy uogólnianiu zakres nazwy wzrasta a treść maleje. Natomiast, gdy treść nazwy rośnie, to zakres maleje. W przypadku nazw nadrzędności można zaobserwować związek oparty na prawdziwości i fałszywości zdań. Otóż jeśli zdanie nadrzędne jest prawdziwe, to zdanie podrzędne będzie prawdziwe. Jednakże fałszywość zdania nadrzędnego nie oznacza automatycznie fałszywości zdania podrzędnego - będzie ono nieoznaczone. Natomiast jeśli zdanie podrzędne jest fałszywe, to zdanie nadrzędne też będzie fałszywe [N. Łubnicki, 1964].

Supozycja nazwy

Supozycja nazwy - to określenie, jaką funkcję pełni dana nazwa w zdaniu. Inaczej mówiąc jest to rola znaczeniowa, jaką przypisujemy danej nazwie. Można ją określić tylko rozpatrując przykładowe zdanie. Np. nazwa "pies" w zdaniu "Ten pies jest kudłaty" odnosi się do wskazywanego w danej chwili psa.

Supozycja może być:

1. prosta - jeśli dotyczy konkretnie wskazywanego desygnatu, np. "Ten pies jest kudłaty".
2. formalna - jeśli dotyczy ogólnego zbioru desygnatów, np. "Pies to ssak" (w znaczeniu, że wszystkie psy to ssaki).
3. materialna - jeśli dotyczy tylko wyrazu określającego desygnat i umieszczona jest w cudzysłów, np. "Wyraz «pies» składa się czterech liter".

Uważa się, iż nazwy generalne (przyporządkowane do desygnatu ze względu na cechę) mogą występować w trzech supozycjach, a indywidualne (pisane dużą literą) tylko w supozycji prostej i materialnej.

Logicy uważają ponadto, iż co do zasady:

• nazwa pusta, jako że ich zdaniem nie posiada desygnatów, to nie może być określona w stosunkach zakresowych,
• nazwa jednostkowa, posiadając tylko jeden desygnat nie może pozostawać w stosunku krzyżowania się, ani nadrzędności, czy podrzędności,
• nazwa indywidualna natomiast może być albo nazwą pustą, albo jednostkową, także nie może pozostawać w stosunku krzyżowania się lub nadrzędności.

Pytania testowe

• Podaj przykład nazw związanych ze sobą na zasadzie nadrzędności i podrzędności ...
• Podaj przykład nazw wykluczających się na zasadzie sprzeczności ...

---

Powrót do spisu treści