Logika dla prawników/Zdania modalne
| « | Logika dla prawników Zdania modalne |
» |
| Zdania | Funktory |
Zdania modalne
edytujZdania modalne wyróżniają się od innych sposobem stwierdzania faktów, czyli stopniem kategoryczności (pewności), z jaką zdania coś orzekają. W zdaniach tych używane są funktory "musi" oraz "może" i dlatego zwane są funktorami modalnymi. Wyróżniono rodzaje tych zdań, tworzonych wedle następujących konstrukcji:
- "musi być tak a tak"
- "może być tak a tak". [Encyklopedia PWN]
Logika modalna natomiast, to dział logiki formalnej zajmujący się kwestiami możliwości, konieczności, niemożliwości i przypadkowości, czyli modalnościami.
Interpretacje zdań modalnych
edytujZygmunt Ziembiński wyróżnił kilka interpretacji zdań modalnych w zależności od użytego funktora. W przypadku funktora modalnego "musi" zachodzi [Z. Ziembiński]:
- interpretacja logiczna[1] - wskazująca, iż zachodzi stosunek wynikania między zdaniem uznanym za prawdziwe a zdaniem głoszącym, że tak a tak "musi" być. Opiera się więc na zdaniach uprzednio przez nas uznanych za prawdziwe, czyli na naszej wiedzy w danym temacie. Np. "Jeśli to jest wagon, to musi posiadać koła".
- interpretacja przyczynowo-skutkowa - zakładająca zależność przyczynowo-skutkową. Np. "Jeśli samochód wjedzie pod pociąg, to musi zostać zmiażdżony".
- interpretacja dynamiczna - mówiąca, iż jeśli w danych okolicznościach dzieją się określone zdarzenia, to "muszą" zrealizować się jakieś inne wydarzenia nie powiązane z nimi na zasadzie przyczyny i skutku. Inaczej mówiąc, zdanie modalne w interpretacji dynamicznej będzie opisywać owszem korelację czasową lub przestrzenną, ale bez zależności przyczynowo-skutkowej. Np. (odwołując się do podanego przykładu w rozdziale o zmiennych) "Skoro zegar dworcowy w Lublinie wybija godzinę 6.00, to musi zaraz odjechać Kijów Express".[2]
- W tej interpretacji mieści się także zdanie, które kwalifikuje się do interpretacji strukturalnej: "Jeśli siedzę w wagonie pociągu Kijów Express przodem do lokomotywy, to muszę po prawej stronie zobaczyć budynek dworca". Odnosi się ono do umiejscowienia faktów w przestrzeni.
- interpretacja aksjologiczna - używająca zwrotu "musi" dla wyrażenia oceny, która aprobuje jakiś stan, a nie aprobuje innego stanu. Odnosi się po prostu do subiektywnych ocen kogośtam. Inaczej mówiąc mówi ona nam, że z jakiegoś powodu byłoby źle, gdyby było inaczej, niż "musi" być. Np. "Kijów Express musi odjechać z Lublina o 6.03". Oznacza to tylko tyle, że byłoby dla nas niekorzystnie, gdyby pociąg odjechał z opóźnieniem, ponieważ wówczas spóźnilibyśmy się do pracy.
- interpretacja tetyczna - oznaczająca, że ktoś ma obowiązek ("musi") wykonać coś, co nakazuje jakaś norma, której on jest podporządkowany. Odwołuje się zatem do obowiązujących norm w danej dziedzinie. Np. "Maszynista pociągu Kijów Express musi wyruszyć swoim pociągiem z dworca o godzinie 6.03".[3]
- interpretacja psychologiczna - służąca do wyrażenia silnego przeświadczenia o tym, że tak a tak "musi" być. Np. zdanie "To musi być Kijów Express", wypowiadane przez kogoś widzącego lokomotywę przejeżdżającą przez stację Motycz, ciągnącą za sobą charakterystyczne ukraińskie, niebieskie wagony.
Na podobnej zasadzie układają się interpretacje słowa "może". Również ono występuje w interpretacji logicznej, dynamicznej, aksjologicznej, tetycznej i psychologicznej.
Zdania asertoryczne, apodyktyczne i problematyczne
edytujRozpatrując zdania modalne logicy wyróżnili dodatkowo zdania asertoryczne, apodyktyczne i problematyczne.
Zdanie asertoryczne jest zdaniem oznajmującym, np. "Kijów Express jedzie do Warszawy Zachodniej". Zdanie apodyktyczne" używa funktora "musi", np. "Kijów Express musi posiadać wagony komunikacji krajowej". Zaś zdanie problematyczne używa funktora "może", np. "Kijów Express może się opóźnić". [4]
Zdanie problematyczne mówi nam nie tylko, że coś "może" zaistnieć, ale też, że "może" nie zaistnieć. Np. Kijów Express "może" się opóźnić, ale może się też nie opóźnić.[5]
Dlatego też mówi się w logice, że ze zdania apodyktycznego wynika odpowiednie zdanie asertoryczne, a z asertorycznego - problematyczne [Z. Ziembiński]. Rozpatrując to na przykładzie uznalibyśmy wówczas, iż "Kijów Express musi posiadać wagony w komunikacji krajowej na trasie Dorohusk - Warszawa Zachodnia" - oraz, że - "Pociągiem Kijów Express pasażerowie dojeżdżają do Warszawy Zachodniej" - a ponadto - "Kijów Express może spóźnić się z przyjazdem na stację Warszawa Zachodnia".
Ciekawa relacja zachodzi w przypadku negacji zdań modalnych. Jak pisał Narcyz Łubnicki, zdanie "A musi być B" jest zdaniem apodyktycznym. Zanegowane przestaje być zdaniem apodyktycznym, a przekształca się w zdanie problematyczne: "A może być nie-B". Natomiast zdanie "A nie może być B" jest równoważne zdaniu "A musi być nie-B"; zaś zdanie "A nie musi być nie-B" - zdaniu "A może być B" [N. Łubnicki, 1964, s. 42].
Pytania testowe
edytuj- Zdanie apodyktyczne używa funktora może / musi ...
- Zdanie problematyczne używa funktora może / musi ...
- Zdanie modalne "Muszę nakarmić kota" występuje w interpretacji ...
- Zdanie modalne "Jeśli kot dopadnie chrupki, to je zje" występuje w interpretacji ...
- Zdania modalne "Jeśli te szaro-buro-rude zwierzę wychodzi w południe z kuchni mojej sąsiadki, to musi być moim kotem" występuje w interpretacji ...
Przypisy
- ↑ analityczna
- ↑ Pociąg zaś musi odjechać o tej porze, gdyż zawsze odjeżdża o 6.03; ale nie dlatego, że zegar wybija jakąśtam godzinę; ale dlatego, że tak został ustalony rozkład jazdy. Co nie zmienia faktu, że rozkład jazdy mógł zostać specjalnie tak ustawiony, aby ten akurat pociąg odjeżdżał o 6.03.
- ↑ "Musi", ponieważ taką godzinę odjazdu określa obowiązujący go rozkład jazdy.
- ↑ Assertorius (łac.) = stwierdzający; assertio (łac.) = twierdzenie, stwierdzanie. Apodeiktikos (gr.) = wykazujący, dowodowy, dający się dowieść. Problematikos (gr.) = wymagający rozwiązania, wątpliwy.
- ↑ Na marginesie można dodać, iż wbrew pozorom kursował w lutym 2011 roku bardziej punktualnie niż pociąg relacji Lublin - Bydgoszcz i w dodatku w każdy dzień tygodnia, z niedzielą włącznie.