Materiały do nauk administracyjnych/Myśl administracyjna polskiego oświecenia
Myśl administracyjna polskiego oświecenia
edytujMyśl administracyjna polskiego oświecenia skupiała się wokół problematyki prawa natury, merkantylizmu i fizjokratyzmu, nauki policji (policystyki), a także reformy prawa i ustroju.
Do przedstawicieli polskiej myśli administracyjnej XVIII wieku zaliczamy m.in.:
- Stanisława Dunin Karwickiego
- Stanisława Leszczyńskiego
- Stanisława Konarskiego
- Wincentego Skrzetuskiego
- Antoniego Popławskiego
- Hieronima Stroynowskiego
- Hugona Kołłątaja
- Stanisława Staszica
Poglądy
edytujMyśliciele ówcześni krytykowali politykę szlachty, niewolnictwo chłopów i brak równouprawnienia mieszczan. Wskazywali na konieczność naprawy ustroju: wprowadzenia dziedziczności tronu, stworzenia szlachecko-mieszańskiego sejmu, uzdrowienia gospodarki kraju i ustanowienia racjonalnych podatków. Stanisław Staszic nazywał pańszczyznę "dzikim sposobem rolnictwa" - rolnictwie nieużytecznym, krajowi szkodliwym i sprzecznym z naturą człowieka. Podkreślał, iż sama szlachta więcej szanuje robociznę koni i wołów niż pracę chłopa. Krytykował również duchowieństwo za to, że pozwalało, aby na gruntach kościelnych pańszczyzna była utrzymywana. Pisał: [1]
- Pańszczyzna, oprócz tych szkód dla kraju, jeszcze nosi inne barbarzyństwa znaki: utrzymuje niechęć w człowieku do pracy, tamuje ludność, nie pozwala stanowić dla rolnika sprawiedliwości, bez której nie można na niego wkładać podatku. Człowiek pańszczyznę odrabiający tylko na to swoją uwagę obraca, tylko w tym swój rozum ćwiczy, jakby w pracowaniu oszukać dozorcę. Nie, jakby doskonalniej pracować, ale jakby sztuczniej dzień strawić w Polsce rolnik uczy się. Pozwolić dozorcy arbitralnego bicia nikt, Sejm nawet nie ma mocy. Gdzie taka arbitralna kara, tam nieszczęśliwy rolnik nie jest człowiekiem, tylko bydlęciem; a ten każdy, kto tak arbitralną władzę nadaje, jest tyranem. (...) Pańszczyzna jest tak dzikiej natury, że ani pańszczyzna ze sprawiedliwością, ani sprawiedliwość z pańszczyzną zgodzić i cierpieć się nie mogą.
Przypisy
- ↑ S. Staszic, Przestrogi dla Polski, oprac. Stefan Czarnowski, Wrocław 2008, s. 162.