Materiały do nauk administracyjnych/Społeczeństwo obywatelskie
Spis treści
|
|---|
Społeczeństwo obywatelskie
edytujSpołeczeństwo obywatelskie było ujmowane w wieloraki sposób - od starożytności [Arystoteles, Cyceron] do współczesności [R. Dahrendorf, V. Perez - Diaz, M. Walzer]. Ogólnie rzecz biorąc, pod pojęciem społeczeństwa obywatelskiego rozumie się taki rodzaj społeczeństwa, które bierze aktywny udział w życiu politycznym państwa demokratycznego.
Państwo natomiast ma zapewniać porządek i bezpieczeństwo obywatelom; chroni demokratyczny system wartości; stwarza warunki do rozwoju gospodarczego; zabezpiecza potrzeby społeczne i kulturalne; reprezentuje swoje społeczeństwo w stosunkach z innymi państwami [D. Długosz, E. Zieliński].
Mówiąc o społeczeństwie obywatelskim nie można ograniczać się jedynie do analizy "państwa" czy "władzy" i zapominać o drugiej stronie stosunku państwo <-> obywatel, czyli właśnie obywatelach i ich cechach charakteru. Bez obywateli społeczeństwo obywatelskie nie istnieje. Muszą to być obywatele otwarci, tolerancyjni, wykształceni, mobilni i aktywni.
Społeczeństwo obywatelskie - co do zasady - może się rozwijać jedynie w państwie praworządnym, które cechuje się m. in. podziałem władz; poszanowaniem zasad demokratycznego państwa prawnego (równość wobec prawa, poszanowanie praw nabytych itp.); istnieniem publicznych instytucji kontrolnych zabezpieczających obywateli przed samowolą władzy (sądownictwo administracyjne, trybunał konstytucyjny, rzecznik praw obywatelskich); funkcjonowaniem w praktyce zasady praworządności (przestrzegania przepisów prawnych i zasad przy stanowieniu i stosowaniu prawa); zasady subsydiarności (pomocniczości); sprawnej administracji (działanie władzy ma być skuteczne, korzystne dla obywateli i ekonomiczne).
Obywatelom natomiast przysługuje prawo petycji i dostępu do informacji publicznej. Zaś najważniejsze z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego jest to, że ludzie mogą prowadzenić życie wolne od ingerencji władzy - choćby pisać podręczniki w Internecie. Można uważać, iż idea społeczeństwa obywatelskiego jest bliska koncepcjom takim, jak libertarianizm, czy anarchizm. Chodzi bowiem o wolność człowieka od państwa.
Odwołując się do Huberta Izdebskiego można ułożyć następujące równanie, odnoszące się do społeczeństwa obywatelskiego:
demokracja + społeczeństwo obywatelskie + prawa człowieka = praworządne państwo
Zasada legalizmu przewiduje, iż funkcjonariusze publiczni reprezentujący państwo mają wkraczać w sferę praw i obowiązków obywateli tylko w przypadkach ustawowo dozwolonych i za pomocą środków prawnie dopuszczonych, z zachowaniem przepisów proceduralnych.
Zasada proporcjonalności mówi, iż państwo może ingerować w życie obywateli, tylko jeśli jest to usprawiedliwione interesem publicznym; możliwie najmniej ogranicza wolność obywateli; czyni to zgodnie z zasadami ekonomiki (czyli po prostu jak najtaniej); a najlepiej zlecając zadania z zakresu administracji publicznej organizacjom pozarządowym [M. Grzybowski, H. Izdebski].
Natomiast zasada zaufania obywateli wobec państwa nakłada na rządzących obowiązek zachowania minimalnej uczciwości w stosunku do obywateli; przestrzegania ustalonych zasad postępowania; niewycofywania się ze złożonych obietnic; nienadużywania władczej pozycji; niezaskakiwania obywateli nowymi przepisami. Wiąże się z tym konieczność stosowania wymogu określoności prawa, tj. przepisy powinny być na tyle zrozumiałe i jednoznaczne, by adresaci mogli łatwo określić prawne konsekwencje postępowania. Natomiast organy powinny w sprawach podobnych wydawać podobne (analogiczne) decyzje [M. Grzybowski].