Materiały do nauk administracyjnych/System wyborczy

Spis treści
1System wyborczy

System wyborczy

Z punktu widzenia historii administracji interesują nas wybory polityczne dokonywane przez obywateli, wybierających swoich przedstawicieli do parlamentu, nie tylko w ustroju republikańskim, ale i monarchicznym. Wybory w demokracji są wyrazem demokracji pośredniej - przedstawicielskiej, gdy wyborcy przekazują władzę do decydowania "o sobie" i "za siebie" swoim reprezentantom (parlamentarzystom). Dzięki demokratycznym wyborom posłowie uzyskują legitymację do rządzenia państwem i obywatelami zarazem.

Wybory 5-przymiotnikowe nie są "tajne". Gdyby były tajne, to nie wiedzielibyśmy ani na kogo głosujemy, ani nie znalibyśmy wyników wyborów. Wybory faktycznie tajne odbywały się, np.w PRL, gdy głosowano "bez skreśleń" a rządzący fałszowali wyniki.

Wybory nie będą równe, gdy różny będzie kształt okręgów wyborczych. Wówczas głos mieszkańca dużego okręgu wyborczego będzie miał mniejszą "wartość", niż głos wyborcy z małego okręgu wyborczego, ponieważ z każdego okręgu wyborczego będzie wybierana podobna liczba, np. senatorów.

W dziejach administracji znano także wybory pluralne i kurialne. Wybory pluralne (np. w Anglii do I poł. XX w.), polegały na przyznaniu określonym grupom wyborców więcej niż jednego głosu. Raz głosowali oni jako zwykli mieszkańcy okręgu wyborczego a drugi raz, jako członkowie określonej grupy zawodowej.

Wybory pluralne stosowano w II RP, w wyborach do izb przemysłowo-handlowych (instytucji samorządu gospodarczego). Wówczas każde przedsiębiorstwo dostawało tyle głosów, ile proporcjonalnie zatrudniało pracowników.

Natomiast głosowanie kurialne było powszechne w XIX-wiecznych, konserwatywnych monarchiach, np. w Prusach i Austrii do pocz. XX w. W Galicji dzielono wyborców na grupy wyborcze (kurie): wielkiej własności ziemskiej, izb przemysłowo-handlowych, miast większych, gmin miejskich i wiejskich. Kuria najwyższa (szlachecka) wybierała w stosunku do liczby swoich członków (wyborców) najwięcej posłów (ponieważ była najmniej liczna, więc poseł przypadał na niewielką liczbę wyborców). Zaś kuria najniższa wybierała (chłopska i robotnicza) - w stosunku do liczby swoich wyborców - najmniej posłów.

Wybory większościowe są prostsze i bardziej przejrzyste dla obywateli. Wpływają na stabilność rządów. Działają integrująco na scenę polityczną, ponieważ sprzyjają systemom dwupartyjnym. Jednak słabiej odzwierciedlają preferencje wyborcze oraz skłaniają rządzących do manipulacji okręgami wyborczymi. Mogą wręcz doprowadzić do tego, że więcej mandatów w parlamencie zdobędzie ta partia, na którą w rzeczywistości zagłosowało mniej obywateli.

Victor d'Hondt (1841-1901)

Przy wyborach proporcjonalnych problemem pozostaje przeliczenie głosów wyborców na miejsca w parlamencie, dla poszczególnych partii. Dlatego też opracowano różne systemy wyborcze. Jako przykładowy omówiony zostanie system d`Hondta.

W tej metodzie należy najpierw ustalić: ile głosów oddano ogółem w danym okręgu wyborczym; ilu posłów jest wybieranych w okręgu; ile partii startowało i ile głosów otrzymały. Następnie liczbę uzyskanych głosów dzieli się przez 1, 2, 3 itd. Otrzymane ilorazy porządkuje się od największego do najmniejszego. Ten iloraz, który zajmuje miejsce, odpowiadające liczbie wybieranych posłów jest tzw. kwotą wyborczą (liczbą rozdzielczą). Następnie dzieli się liczbę otrzymanych głosów każdej z partii, przez kwotę wyborczą. Wynik pokazuje liczbę mandatów, jaką uzyskała każda z partii. Zaś liczby ułamkowe zaokrąglamy w dół. [G. Ulicka, K.A. Wojtaszczyk]

Przykładowo: w okręgu wyborczym X, głosy oddało 120 tys. wyborców, wybieranych było 6 posłów, startowało pięć partii (A, B, C, D, E), które otrzymały następującą ilość głosów: partia A = 37 %, partia B = 31 %, partia C = 17 %, partia D = 9 %, partia E = 6 %. Czyli partia A uzyskała 44 400 głosów, partia B = 37 200, partia C = 20 400, partia D = 10 800, partia E = 7 200. Wartości te są tożsame w tabeli z liczbą głosów podzielonych przez 1. Jako, że w okręgu startowało 6 posłów, należy ustalić, który iloraz w tabeli jest szósty pod względem wielkości. Kolejność ilorazów oznaczamy cyfrą rzymską. Na szóstym miejscu znalazł się iloraz 14 800. Jest to kwota wyborcza. Po podzieleniu głosów partii przez kwotę wyborczą 14 800, uzyskujemy liczbę mandatów przypadających na każdą z partii. Partia A otrzymała 44 400 głosów, kwota wyborcza wynosi 14 800. 44 400 podzielone przez 14 800 wynosi 3. Dlatego też partia A uzyskała 3 mandaty. Wyniki odpowiadają liczbie kwot wyborczych przypadających na daną partię w tabeli. Partia A posiadająca trzy kwoty wyborcze otrzymuje 3 mandaty, partia B dwa, partia C jeden mandat, zaś partie D i E nie wchodzą do parlamentu.

system d`Hondta
dzielenie głosów	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
przez 1	44 400 (I)	37 200 (II)	20 400 (IV)	10 800	7 200
przez 2	22 200 (III)	18 600 (V)	10 200	5 400	3 600
przez 3	14 800 (VI)	12 400	6 800	3 600	2 400

---

W toku dziejów prawa wyborczego wykształciły się różne cenzusy wyborcze, czyli wymogi jakie musi spełnić obywatel, aby posiadać prawa wyborcze. Były to cenzusy:

1. domicylu (zamieszkania)
2. obywatelstwa
3. majątkowy
4. płci
5. pochodzenia
6. rasy
7. służby w wojsku
8. wieku
9. wykształcenia
10. wyznania
11. zaufania obywateli
12. zasługi

---

Powrót do spisu treści