Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo obywatelskie

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • przedstawić i stosować podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie i między grupami • przedstawić cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci wykazać znaczenie postaw i cnót obywatelskich • przedstawić główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrzeszenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes, itp.) i pokazać, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w życiu publicznym • przedstawić przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnić ich znaczenie dla obywateli • wyjaśnić, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym • uzasadnić, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie • odczytać i zinterpretować wyniki wybranego sondażu opinii publicznej. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo obywatelskie

Sfera samoorganizacji społecznej obywateli, dokonywana niezależnie od państwa. Społeczeństwo, w którym jednostki nie oglądają się na państwo i samodzielnie realizują swoje cele.

Instytucje społeczeństwa obywatelskiego:

• dziennikarstwo obywatelskie,
• prywatne przedsiębiorstwa,
• grupy dyskusyjne, wolne media,
• fundacje,
• Kościoły,
• stowarzyszenia,
• związki wyznaniowe,
• pisanie blogów,
• związki zawodowe,
• partie polityczne.

Trzy przykazania dobrego obywatela, czyli WUC:

1. WIEDZIEĆ (mieć wiedzę obywatelską, np. znać kompetencje organów samorządu terytorialnego),
2. UMIEĆ (posiadać umiejętności obywatelskie, np. potrafić napisać wniosek o dofinansowanie projektu),
3. CHCIEĆ (reprezentować postawę obywatelską, np. chcieć zrealizować zbiórkę żywności dla potrzebujących przed świętami).

Cnoty obywatelskie

Rodzaj niepisanych norm społecznych, obyczajów, wskazówek dobrego postępowania, które powinny obowiązywać w przestrzeni publicznej, np. uczciwość, prawdomówność, gotowość do poświęceń. Osoba, która reprezentuje swoim postępowaniem "antycnoty" obywatelskie, zasługuje na określenie antyobywatel.

Wpływ na władze

Wybrane legalne metody wpływania na decyzje władz:

• demonstracja - przemarsz ulicami ludzi niosących transparenty i wykrzykujących hasła itp.,
• wiec - zgromadzenie na placu; ludzie trzymają transparenty, krzyczą hasła itp.,
• pikieta - zgromadzenie przed budynkiem odpowiednich władz,
• petycja - list, pod którym często są podpisy mieszkańców,
• list do radnego, posła, senatora,
• udział w wyborach,
• udział w referendum,
• inicjatywa obywatelska - zgłoszenie obywatelskiego projektu akty prawnego, popartego wymaganą liczbą podpisów}.

Nieposłuszeństwo obywatelskie

Celowe, publiczne, demonstracyjne działanie polegające na łamaniu konkretnych przepisów prawa, co do których ma się przekonanie o ich niesłuszności i niesprawiedliwości.

Aby dane działanie mogło być uznane za przykład obywatelskiego nieposłuszeństwa, musi spełnić pewne szczególne cechy, tzn.:

• jego wykonwcy godzą się na poniesienie kary za świadome łamanie prawa,
• jego wykonawcy pod żadnym pozorem nie używają przemocy.

Przykłady:

• strajk, okupacja, protest, manifestacja, blokady itp.,
• ukrywanie obywateli (np. podczas wojny),
• sabotaż - działanie polegające na celowym wykonywaniu swojej pracy źle (np. na niedokładnym skręcaniu urządzeń, tak, by nie były zdatne do użytku),
• strajk włoski - działanie polegające na wykonywaniu przez pracowników swojej pracy "nazbyt" skrupulatnie (np. ręczne wpisywane kodu kreskowego).

Organizacje pozarządowe

Oganizacja pozarządowa (non-governmental organization - NGO, organizacja non-profit)

Organizacja powołana przez obywateli (lub przedsiębiorstwa) w celu innym niż osiągnięcie zysku (w celu niezarobkowym).

Stowarzyszenie

Dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie (czyli grupa posiadająca członków) o celach niezarobkowych (non-profit). Stowarzyszenia umożliwiają jednostce realny wpływ na władzę.

Rodzaje stowarzyszeń

	stowarzyszenie zwykłe	stowarzyszenie rejestrowane
minimalna liczba członków wymagana do założenia stowarzyszenia	3 osoby	7 osób
osobowość prawna	nie posiada	posiada
dokument zawierający zasady obowiązujące w stowarzyszeniu	regulamin	statut określający: nazwę stowarzyszenia, teren działania, cele i sposoby ich realizacji, sposób nabywania i utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków, zasady finansowania, zasady wyboru i kompetencje władz
finansowanie	tylko ze składek członkowskich	składki członkowskie, datki, darowizny, spadki, działalność gospodarcza
władze	najwyższym organem jest walne zgromadzenie członków, które wybiera władze stowarzyszenia
członkowie	pełnoletni, 16-18 lat (mają bierne i czynne prawa wyborcze do organów stowarzyszenia, ale większość w zarządzie muszą stanowić pełnoletni), poniżej 16 lat za zgodą rodziców (bez praw wyborczych)
sposób zakładania	o jego założeniu należy pisemnie poinformować starostę, po czym należy odczekać 30 dni - po tym czasie stowarzyszenie oficjalnie może zacząć działać	rejestracji dokonuje sąd rejonowy (ma na to 3 miesiące)

Przykłady działań stowarzyszeń:

• stowarzyszenia działające przy partiach politycznych (tzw. młodzieżówki) biorą aktywny udział w prowadzeniu kampanii wyborczej i są "bazą kadr" dla partii (np. Stowarzyszenie Młodzi Demokraci, Forum Młodych PiS, Federacja Młodych Socjaldemokratów, Forum Młodych Ludowców),
• stowarzyszenia upominają się o prawa grup dyskryminowanych, lobbują na rzecz zmian prawa i działają na rzecz zmiany mentalności społecznej (np. Kampania Przeciw Homofobii organizuje Parady Równości, Stowarzyszenie Kongres Kobiet forsowało ustawę o parytetach na listach wyborczych),
• stowarzyszenia organizują życie lokalnej społeczności, często pomagają w ten sposób w rozwiązaniu ważnego problemu społecznego (np. Stowarzyszenie Mierz Wysoko prowadzi klub młodzieżowy na Brzeskiej w Warszawie, Klub Sportowy Warszawianka prowadzi działalność sportową, Polskie Stowarzyszenie Astrologiczne, które, jako stowarzyszenie zwykłe, prowadzi kursy astrologiczne dla swoich członków).

Fundacja

Organizacja społeczna powołana w celu realizacji zadań społecznie użytecznych (np. pomocy komuś, ochrony środowiska). W odróżnieniu od stowarzyszeń fundacja nie posiada członków - zakłada ją fundator, który jest jej najwyższym organem (on również nadaje statut fundacji, określa cele jej działania i źródła finansowania).

Organizacja pożytku publicznego (OPP)

Organizacja pozarządowa działająca tylko i wyłącznie na rzecz określonej społeczności, służąca dobru publicznemu. Organizacjom wpisanym do rejestru OPP można przekazywać 1% kwoty podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Aby stać się organizacją pożytku publicznego, dana organizacja musi posiadać niezależny organ kontrolujący działalność. Przykłądy OPP: Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacja Greenpeace, Radomskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami.

Wolontariat

Bezpłatne, świadome, dobrowolne działanie na rzecz osób spoza kręgu rodziny i znajomych.

Wolontariat jest przykładem działania w sferze publicznej, czyli takiej, w której podejmowane działania dotyczą grupy osób, z którymi nie jesteśmy bezpośrednio powiązani. Sferę publiczną należy odróżnić od sfery prywatnej, która swoim zasięgiem obejmuje tylko najbliższe otoczenie (rodzinę, znajomych).

Lobbing

Zdobywanie poparcia osób posiadających władzę lub wpływanie na decyzje władz przez grupy interesów poprzez działania nieformalne, takie jak wysyłanie ekspertyz, spotykanie się i dyskutowanie o danej kwestii. Lobbing w Polsce jest legalny.

Dialog społeczny

Związek zawodowy

Organizacja pracowników reprezentująca ich w konflikcie z pracodawcą, broniąca ich interesów (związek zawodowy broni interesów wszystkich pracowników, również tych, którzy nie są jego członkami), negocjująca w sprawach wysokości płac i warunków pracy.

Organizacja pracodawców

Niezależne stowarzyszenie pracodawców reprezentujące wyłącznie interesy swoich członków (przedsiębiorstw) w konfliktach z centralami związków zawodowych.

Droga rozwiązania konfliktu między pracodawcą a pracownikami (związkami zawodowymi):

Spór zbiorowy pracy

Oficjalny konflikt między pracodawcą a pracownikami, reprezentowanymi przez związki zawodowe. Może dotyczyć np. wysokości wynagrodzeń za pracę, warunków pracy, czasu pracy.

Negocjacje

Proces rozwiązywania konfliktu (sporu) na drodze wzajemnych ustępstw z udziałem wyłącznie pozostających w konflikcie stron.

Negocjator

Osoba będąca przedstawicielem jednej ze stron podczas negocjacji.

Mediacje

Proces rozwiązywania konfliktu prowadzony przez niezależnego, pochodzącego z zewnątrz mediatora.

Mediator

Osoba bezstronna, prowadząca mediacje i pomagająca w znalezieniu rozwiązania przez strony będące w konflikcie.

Arbitraż

Proces rozwiązywania konfliktu polegający na wydaniu wiążącej dla stron decyzji przez niezależnego arbitra (strony muszą wyrazić zgodę na rozstrzyganie przez niego sprawy).

Style rozwiązywania konfliktów:

• twardy: dyskutant uważa swoje interesy za najważniejsze i interesy innych go nie obchodzą,
• miękki: dyskutant łatwo rezygnuje z zajmowanego stanowiska, by nie wejść w konflikt,
• negocjacyjny: dyskutant dąży do takiego kompromisu, który w równym stopniu uwzględnia interesy wszystkich stron.

Eskalacja

Pogłębienie się konfliktu, zwiększenie się jego natężenia.

NSZZ "Solidarność"

Największe ogólnokrajowe struktury związkowe (tzw. centrale związkowe), będące członkami Komisji Trójstronnej ds. Społeczno-Gospodarczych:

• NSZZ "Solidarność" - Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność",
• FZZ - Forum Związków Zawodowych,
• OPZZ - Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych.

Komisja Trójstronna ds. Społeczno-Gospodarczych

Instytucja, której zadaniem jest prowadzenie dialogu społecznego między rządem, pracownikami i pracodawcami. W praktyce, prowadzenie dialogu sprowadza się do rozwiązywania konfliktów między pracownikami, pracodawcami i rządem oraz do opiniowania projektów aktów prawnych.

Komisja składa się z przedstawicieli:

• central związków zawodowych,,
• organizacji pracodawców (Business Center Club, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Konfederacji Pracodawców Polskich, Związku Rzemiosła Polskiego),

• rządu (np. Ministerstwa Gospodarki).

Opinia publiczna

Opinia publiczna

Wyrażane publicznie poglądy obywateli na ważne problemy społeczne i polityczne.

Gdy żaden pogląd nie zdobywa wyraźnej większości zwolenników wśród społeczeństwa mówimy, że opinia publiczna jest podzielona - w innym wypadku mówimy, że opinia publiczna jest zgodna w danej kwestii. Stanowisko opinii publicznej ma kluczowe znaczenie dla polityków, gdyż chcą oni tak zaplanować swoje działania, aby zostały dobrze odebrane przez obywateli (co można nazwać zachowaniem populistycznym ze strony polityków).

Źródła informacji o stanowisku opinii publicznej:

• opinie wygłaszane w mediach (w tym wypadku nie jest to jednak wiarygodne źródło wiedzy),
• "życie ulicy": plakaty, zgromadzenia publiczne (strajki, demonstracje, parady),
• sondaże - badania opinii publicznej przeprowadzane przez wyspecjalizowane firmy z zachowaniem określonych zasad mających maksymalizować ich wiarygodność,
• sondy i ankiety uliczne, telefoniczne, SMS-owe, wysyłkowe, internetowe - pomiary przeprowadzane w sposób nieusystematyzowany (przez co ich wyniki nie mogą być uznane za stanowisko całej populacji).

Sondaże i sondy przeprowadzają ankieterzy, a osoby biorące w nich udział to respondenci.

Wybrane cechy badania, które świadczą o jego wiarygodności (większość z tych informacji powinna być dołączona do wyników badania):

• sposób doboru próby badania (czyli grupy badanych respondentów):
  • celowy - polega na subiektywnym, "ręcznym" wyselekcjonowaniu grupy respondentów (np. ekspertów); reprezentatywność takiej próby jest zazwyczaj mniejsza niż reprezentatywność próby losowej,
  • losowy (np. w trakcie sondy internetowej, ale też w trakcie profesjonalnego badania opartego na danych statystycznych pochodzących np. ze spisu powszechnego),
• charakter próby:
  • reprezentatywny - próba dobrana w taki sposób, aby zminimalizować wielkość błędu statystycznego przy generalizacji wyników badania (np. dobranie respondentów, uwzględniając różnice w ich położeniu społecznym, czyli strukturę społeczną),
  • niereprezentatywny,
• wielkość próby - liczba respondentów biorących udział w badaniu (co do zasady: im większa jest próba badania, tym błąd statystyczny, jakim każde badanie jest obarczone, jest mniejszy),
• błąd pomiaru - prognozowana maksymalna różnica między wynikiem badania a rzeczywistym stanowiskiem opinii publicznej (np. 3%),
• sposób formułowania pytań: należy bardzo dokładnie przeanalizować, o co respondenci byli pytani i jaki rodzaj pytań został zastosowany (np. pozornie takie same pytania "Program której partii jest Panu/Pani najbliższy?" i "Na którą partię odda Pan/Pani głos w nadchodzących wyborach?" zadane tej samej osobie mogą dać zupełnie inne odpowiedzi),
  • pytanie tendencyjne - pytanie sugerujące odpowiedź, np. ankieter zadaje pytanie "Którego z polityków Pan/Pani lubi, polityka X czy Y?", podczas gdy respondent może nie lubić żadnego z nich, ale jeśli nie jest asertywny, to nie powie tego, gdyż nie ma możliwości wybrania innej odpowiedzi,
• sposób badania (np. sondaż telefoniczny, rozmowa podczas spotkania ankietera z badanym): trzeba zdawać sobie sprawę z zalet i wad każdej z metod przeprowadzania badania (np. choć sondaż telefoniczny gwarantuje anonimowość, co może spowodować udzielanie szczerych odpowiedzi, to ankieter nigdy nie wie, kto tak naprawdę odebrał telefon i odpowiada na jego pytania),
• czas badania: należy sprawdzić, czy w trakcie trwania badania nastąpiło jakieś ważne wydarzenie, które mogło mieć wpływ na jego wyniki (np. w trakcie badania zaufania do polityków wybuchła afera korupcyjna).

Metody prezentowania wyników sondaży - różne rodzaje wykresów:

• wykres kołowy:

• wykres słupkowy:

• wykres liniowy: