Przewodnik po OZE/Publikowanie i oznaczanie treści licencjami

Najlepszym narzędziem ułatwiającym nam wybór licencji z rodziny Creative Commons oraz techniczne oznakowanie naszej strony internetowej, dokumentu lub innego dzieła jest narzędzie Choose License (http://creativecommons.org/choose/?lang=pl). Poza nim licencjonowanie Creative Commons obsługuje wiele serwisów do publikacji różnych rodzajów multimediów (opisanych szczegółowo w rozdziale Jak być otwartym nauczycielem).

Serwisy wideo, które umożliwiają znakowanie licencjami CC to Blip.tv oraz Vimeo.com, fotografie możesz dodawać do serwisu Flickr, FreePhotoBank (http://www.freephotobank.org). Prezentacje typu Power Point przechowa dla Ciebie serwis Slideshare.net, a dokumenty tekstowe Scribd.com (http://scribd.com). Wszystkie te serwisy umożliwiają podczas przesyłania im materiałów do publikacje wybór licencji oraz odpowiednie oznakowanie. Fotografie, wszelkiego rodzaju grafiki, pliki muzyczne i video można też ładować do Wikimedia Commons, które oferuje nie tylko możliwość wyboru licencji Creative Commons ale też wszystkich innych uznawanych za wolne.

Prezentujemy, jak w kilku prostych krokach wybrać za pomocą narzędzia on-line licencję Creative Commons, wygenerować kod oraz wstawić go do swojej strony.

Poniższy schemat przedstawia procedurę postępowania podczas publikowania materiałów na licencjach Creative Commons. Szczegółowe informacje na temat gotowości do publikacji na otwartych zasadach, znajdziesz w opisie schematu w dalszej części rozdziału.

Sprawdź, czy masz prawo do publikacji utworu

Posiadanie praw autorskich majątkowych do utworu: Jeśli nie jesteś sam autorem, upewnij się co do warunków umowy, jaką posiadasz na dane materiały. Jeśli podpisujesz nowe umowy możesz skorzystać z wzorów umów Koalicji Otwartej Edukacji. (http://koed.org.pl/pomoce-prawne/wzory-umow/).

Posiadanie licencji na wykorzystywanie utworu: Pamiętaj o poprawnym oznakowywaniu licencji i autorstwa (patrz Oznakowywanie licencji).

Pola eksploatacji: W umowie o przeniesienie praw i umowie licencyjnej należy zawsze określić konkretne pola eksploatacji (sposoby wykorzystania) utworu, których dotyczy umowa.

Poszanowanie warunków licencji: Każda licencja Creative Commons określa warunki, na jakich można korzystać z danego utworu. Naruszenie warunków licencji (np. komercyjne wykorzystanie utworu z warunkiem Na Warunkach Niekomercyjnych) oznacza automatyczne złamanie warunków licencji. Oznaczanie wszystkich kopii utworu i utworów zależnych. Jeśli publikujesz materiały w wielu formatach (np. na stronie internetowej i jako publikację drukowaną), pamiętaj o oznaczeniu każdej kopii utworu. Również w wypadku tworzenia utworów zależnych należy pamiętać o oznaczeniu każdego wykorzystanego utworu.

Wybierz licencję dla Twojej twórczości

Pod adresem CreativeCommons Choose (http://creativecommons.org/choose/?lang=pl) znajduje się narzędzie wyboru licencji i generowania odpowiednio kodu HTML/XML. Odpowiedz na dwa poniższe pytania dotyczące swobód, jakie mają dotyczyć danego dzieła:

A. Czy zezwalasz na komercyjne wykorzystywanie swojego utworu?

Tak
Nie

B. Czy zezwalasz na modyfikacje swojego utworu?

Tak
Nie
Tak, o ile inni będą udostępniać modyfikację utworu na tych samych warunkach

Odpowiedzi

A1+B1= BY	A2+B1= BY-NC
A1+B2= BY-ND	A2+B2= BY-NC-ND
A1+B3= BY-SA	A2+B3= BY-NC-SA

Narzędzie pozwala także na wybranie państwa, na podstawie czego aplikacja wybiera odpowiednią dla wskazanego kraju wersję licencji lub zdecydowanie się na uniwersalną wersję międzynarodową.

Na ilustracji poniżej wybrano licencję CC Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach, wersja licencji: Polska. Poniżej jest miejsce na wpisanie danych dotyczących autorstwa, formatu i adresu internetowego dzieła.

[tutaj odpowiedni zrzut ekranowy formularza ze strony CC]

Po uzupełnieniu danych i wyborze licencji, przechodzisz do strony z wygenerowanym kodem oraz trzema opcjonalnymi grafikami, które ilustrują wybraną licencję. Zaznacz jedną z nich, a z okna poniżej skopiuj fragment kodu HTML/XML.

Umieść kod na stronie www/wiki/blogu

Wygenerowany kod możesz dodać do swojej strony na wiele różnych sposobów, najlepiej aby znalazły się w kodzie źródłowym strony. Przykładowo w systemie blogowym WordPress, w panelu administracyjnym należy wejść w zakładkę wygląd → edytor. Tutaj możesz wybrać w kodzie, który fragment strony chcesz zmienić. Jeśli planujemy udostępniać całą stronę na jednej licencji, kod licencji Creative Commons najlepiej dodać do pliku footer.php – będzie wówczas widoczny w stopce każdej podstrony.

Jeśli nie masz dostępu do kodu swojej strony lub nie chcesz dokonywać w nim żadnych zmian, możesz wykorzystać dostępną w większości systemów zarządzania treścią stron internetowych (tzw. CMS) do których należy też Wordpress) opcję Widget. Widgety to małe zewnętrzne elementy strony, które możesz do niej dodać. Kod licencji przykładowo możesz wkleić jako wigdet Tekst/HTML (w systemie Wordpress, w innych systemach CMS mogą znajdować się w innym miejscu lub mieć inną nazwę). Do wigdetu, który jest pustym boksem wystarczy wkleić tekst i zapisać zmiany. Oba sposoby spowodują, że na Twojej stronie pojawi się symbol i tekst licencji według Twojego wcześniejszego wyboru. Wiele CMS-ów (np: Joomla) ma też proste narzędzie, które umożliwia wybór licencji dla całej strony i automatycznie wstawia odpowiedni kod do jej stopki w momencie jego pierwszego uruchomienia.

W przypadku projektów opartych na MediaWiki wstawienie kodu do stopki strony wymaga posiadania uprawnień tzw. "superusera", które otrzymuje założyciel projektu. Regulaminy niektórych farm wiki z góry narzucają jedną licencję dla wszystkich projektów (np: w Wikii jest to licencja Creative Commons - Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach), z kolei inne umożliwiają wybór licencji w momencie uruchamiania projektu i same automatycznie wstawiają odpowiedni kod do jego stopki.

Oznakuj poprawnie utwór

Wybierając licencję za pomocą narzędzia CreativeCommons Choose, otrzymujesz również podstawowe oznaczenie, które zwykle da się umieścić w opracowanym materiale. Czasem jednak dobrze wiedzieć jak dostosować oznakowanie do swoich potrzeb. W przypadku wyboru licencji Creative Commons - Uznanie Autorstwa - Wersja Międzynarodowa 3.0, podstawowe oznakowanie, zarówno dla materiałów umieszczonych w sieci, jak i w tradycyjnych publikacjach powinna wyglądać tak:

Do utworu zależnego, jeśli ma być udostępniony na innej licencji:

licencja: (dowolna wg wyboru autora utworu zależnego).

Zapis można modyfikować, pamiętając o konieczności umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementów: listy autorów, licencji oraz linku do treści licencji.

W przypadku publikacji on-line, prawidłowy kod Creative Commons tworzy trzy warstwy opisu licencji. Pierwsza jest przeznaczona dla odczytu przez komputery (np: wyszukiwarki internetowe i systemy baz danych), drugi dla czytelników (informacja widoczna na stronie + link do strony opisującej w prosty sposób podstawowe warunki licencji) i trzeci dla prawników (licencja właściwa, czyli pełen, prawniczy tekst licencji). Dlatego tak ważne jest znakowanie utworów w jak najdokładniejszy sposób i z użyciem zarówno warstwy czytelnej dla człowieka (przystępne podsumowanie), jak i dla komputerów.

[Obrazek z trzema warstwami opisu licencji]

Oznaczenie różnych formatów

Tekst: każdy plik tekstowy stworzony w edytorach tekstu obsługujących kod HTML (np. MS Word czy Open Office) pozwala na umieszczenie w pliku oznaczenia licencji z działającym linkiem do licencji. Dodatkowo programy OpenOffice i LibreOffice możemy wzbogacić o wtyczkę umożliwiająca dodawanie/czytanie informacji licencyjnej w plikach tekstowych. Więcej informacji: http://extensions.services.openoffice.org/en/project/ccooo

Zdjęcia: poza oznakowaniem w miejscu publikacji (na Twojej stronie czy serwisie takim, jak Flickr) zdjęcia i grafiki posiadają możliwość uzupełnienia ich o metadane. W popularnych programach graficznych takich, jak PhotoShop, Gimp czy Inkscape można dodać do zdjęć i grafik informacje o autorze i licencji. Informacje te dostępne potem będą poprzez Właściwości pliku i czytelne dla innych programów czy wyszukiwarek internetowych. Większość przeglądarek zdjęć i grafik oferuje już narzędzia do przeglądania i modyfikacji metadanych grafik. W przypadku plików JPEG, PNG, TIFF i paru innych metadane zdjęć zapisywane są w nagłówkach tych plików w jednolitym formacie Exif (Exchangeable Image File Format), który pierwotnie został stworzony dla cyfrowych aparatów fotograficznych. Współcześnie metadane te mogą być automatycznie odczytywane przez przeglądarki internetowe, drukarki i urządzenia wyświetlające zdjęcia. Exif zawiera głównie informacje pozwalające poprawnie wyświetlać zdjęcia, oraz techniczne detale ich wykonania, ale zawiera też pola umożliwiające podanie autorów i licencji. Większość zaawansowanych programów do edycji zdjęć (np: GIMP i PhotoShop) posiada moduły pozwalające nie tylko odczytywać, ale też modyfikować nagłówki Exif. Istnieją też narzędzia służące tylko do odczytywania i modyfikacji exif takie jak Exif Tool (http://www.sno.phy.queensu.ca/~phil/exiftool/). Do zdjęć można również dodawać graficzne oznaczenia autorstwa i licencji tzw. znaki wodne, należy jednak pamiętać, że mogą one utrudniać ponowne wykorzystanie zdjęcia i częściowo je niszczą. Znaki wodne są również odradzane dla materiałów umieszczanych w zasobach Wikipedii i Wikimedia Commons. Zamiast tego istnieje tam skuteczny mechanizm pół-automatycznego tworzenia opisów zdjęć wykorzystujący dane zapisane w nagłówkach exif.

PDF, grafika: Oprogramowanie firmy Adobe obsługuje platformę metadanych XMP, która umożliwia proste umieszczanie w plikach metadanych np. dotyczących licencji. Użytkownicy systemu Windows mogą również skorzystać z programu CC PDF Converter, który dowolny plik w formacie PDF może dodatkowo oznaczyć metadanym licencji i autorstwa. Program dostępny jest na stronie: http://www.cogniview.com/cc-pdf-converter.php. Więcej o XMP: http://wiki.creativecommons.org/XMP. Instrukcja stosowania licencji Creative Commons w XMP (w jęz. angielskim): http://wiki.creativecommons.org/XMP_help_for_Adobe_applications

Dźwięk (mp3): Większość programów do edycji plików muzycznych obsługuje również edycję metadanych, które dla plików dźwiękowych obejmują autorstwo i prawa autorskie. W programach takich, jak Audacity możemy edytować poszczególne dane lub stosować szablon w formacie XML.

Wideo: Z racji na wielość formatów i brak skutecznego systemu deskrypcji plików wideo najlepszym rozwiązaniem jest publikacja takich materiałów w serwisach umożliwiających oznakowanie licencji CC oraz dodawania analogowej formy oznaczenia licencji tj. karty lub napisów końcowych zawierających klasyczne oznaczenie licencji: autora/autorów, rodzaju licencji i adresu treści licencji.

Pamiętaj o zgodności licencji

Stosowanie dla materiałów edukacyjnych licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa (CC-BY) lub Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na Tych Samych Warunkach (CC-BY-SA), oraz oczywiście materiałów pochodzących z Domeny Publicznej, gwarantuje, że stworzone materiały będą miały największe możliwe oddziaływanie. Te rodzaje licencji pozbawiają materiały barier przed ich przetworzeniem, ponownym wykorzystaniem, kopiowaniem i dostosowaniem przez dowolne inne podmioty. Warto pamiętać, że na tym właśnie polega siła współczesnej edukacji, która bez tych barier jest w stanie dostosować się do różnych potrzeb i dotrzeć tam gdzie wcześniej było to bardzo utrudnione, np. do osób niepełnosprawnych lub wykluczonych ekonomicznie i cyfrowo. Dziś, jeśli tworzysz otwarte zasoby edukacyjne, dajesz szansę innym osobom na, np. przetłumaczenie ich lub zmianę formatu na wygodniejszy dla innych użytkowników.

Dlatego tak ważna jest również kompatybilność licencji wewnątrz materiału, zwłaszcza takiego, który został "zmiksowany" i nie da się go w prosty sposób rozdzielić i zamienić innym bez zniszczenia integralności całego utworu. Nie wszystkie licencje Creative Commons są ze sobą zgodne, a właściwie większość z nich jest ze sobą niezgodna. Przykładem niech będzie ten przewodnik. Bazuje na wolnych treściach dostępnych głównie na licencjach CC BY i CC BY-SA. Dlatego musi być udostępniony na licencji CC BY-SA (jest to rezultatem warunku SA). Inne licencje będą powodować różnego stopnia ograniczenia. Wzajemne zależności zostały przedstawione w tabeli kompatybilności.

[tabela kompatybilności]

Ogólnie - nie są z sobą kompatybilne utwory na licencjach z warunkami NC (zakaz użycia komercyjnego) i ND (zakaz tworzenia utworów zależnych) z utworami na licencjach, które tych warunków nie mają. W przypadku licencji z warunkiem ND, nie można w ogóle w żaden sposób miksować ich z jakimikolwiek innymi utworami (nawet na tej samej licencji), gdyż jest to właśnie tworzenie na ich podstawie utworów zależnych. W przypadku licencji z warunkiem NC - dodanie choć jednego materiału tak udostępnionego skutkuje tym, że całość nie może być wykorzystana komercyjnie. Utwory udostępnione na licencjach CC-BY i CC-BY-SA można natomiast łączyć (ale nie miksować) z materiałami na innych wolnych licencjach (np: GNU FDL, FAL itp.), trzeba je jedynie wyraźnie wyodrębnić i prawidłowo oznakować. Np: w przypadku grafik, można je objąć ramkami, wewnątrz których można umieścić wymagane przez te licencje oznaczenia. Można też stworzyć na końcu podręcznika spis ilustracji i innych "zapożyczonych" materiałów z podanymi danymi wymaganymi przez ich licencje.

Jeśli jakieś utwory lub materiały, które chcesz wykorzystać w swoim podręczniku nie znajdują się w Domenie Publicznej, nie są dostępne na wolnych licencjach i nie należą do Ciebie, możesz jedynie podać link do nich, jeśli znajdują się legalnie w sieci lub podać informację bibliograficzną o nich. Krótkie fragmenty takich utworów, lub nawet drobne utwory w całości, można jednak umieszczać korzystając z prawa cytatu, bez uszczerbku dla ogólnej licencji całości materiałów. Cytat nie może jednak przeważać objętościowo nad treścią zasadniczą utworu, musi być wyraźnie wyodrębniony, musi mieć podanego autora i źródło, a jego użycie musi być uzasadnione.

Sprawdź, czy poprawnie oznakowałeś swoją twórczość

Społeczność sieciowa skupiająca się wokół Creative Commons rozwinęła narzędzia ułatwiające wykrywanie, czy dana strona WWW posiada zawartość dostępną na licencji Creative Commons. Aplikacje ułatwiają także poprawnie oznaczać autorstwo i licencję osobom chcącym z tej zawartości skorzystać.

Open Attribute

OpenAttribute (http://openattribute.com/) to efekt współpracy Mozilli i Creative Commons. Jest to wtyczka do przeglądarek internetowych (w tym momencie Firefoxa i Google Chrome i Opery).

Instalacja: na stronie głównej najedź myszką na napis Install the Addon i kliknij na obrazek przeglądarki, z której korzystasz, np. Mozilla Firefox. Po kliknięciu zostaniesz przekierowany na odpowiednią stronę instalacji dodatków dla przeglądarki. Ponownie kliknij na przycisk z napisem Install (lub Add To Firefox), dalej Twoja przeglądarka pokieruje Cię w procesie dodawania wtyczki (np. Firefox poprosi o uruchomienie ponownie przeglądarki).

Działanie: Jeśli strona zawiera treści na licencji Creative Commons, w pasku adresu wyświetli się ikonka CC, po kliknięciu na nią będziesz mieć możliwość skopiowania oznaczenia autorstwa i licencji jak i tekstu lub kodu HTML. Możesz też kliknąć na Więcej informacji i przeczytać całość informacji zawartej w licencji.

[zrzut ekranowy z działania Open Attribute]

Creative Commons Validator

Validator (http://validator.creativecommons.org/) to kolejne eksperymentalne narzędzie, które może pomóc w codziennej pracy z licencjami. Jeśli nie jesteś pewny czy Twoja strona lub dokument w formacie HTML są poprawnie oznakowane i czy umieszczona w nich licencja będzie zrozumiała dla maszyn (czyli np. wyszukiwarek internetowych), validator sprawdzi to za Ciebie.

[zrzut ekranowy z validatora]

W polu 1 możesz wkleić fragment kodu HTML z oznaczeniem licencji. W polu numer 2 możesz umieścić link, który zostanie sprawdzony przez validator, zaś w polu 3 możesz załączyć plik w formacie HTML (np. jeszcze nieopublikowany na naszej stronie dokument). Po wybraniu jednej z opcji klikamy na przycisk Submit (…), aby sprawdzić poprawność oznaczenia.

Śledź obecność materiałów w sieci

Statystyki stron i pobrań :
- Google Analitycs (http://www.google.com/analytics/) - popularny i proste po dodaniu do strony narzędzia do badania statystyk stron oferowane przez Google.
- Piwik (http://piwik.org/) - open sourcowe oprogramowanie do analizy statystyk stron. Posiada bardzo bogate opcje obserwacji szczegółowych miejsc i ruchu na stronie.
Śledzenie treści :
- Alerty Google (http://google.pl/alerts)– umożliwiają śledzenie występowania słów lub fraz w wynikach wyszukiwania Google. Alerty wysyłają maile z najnowszymi wynikami, gdzie padają słowa lub frazy, które zdefiniujesz.
- FairShare (https://fairshare.attributor.com/fairshare/)- zaawansowane narzędzie do śledzenia występowania treści online, umożliwia zdefiniowanie zakresu wykorzystania, który ma być śledzony, np. wyłącznie komercyjny.

Przypisy

« Jak być nauczycielem otwartym?

Spis treści

Bibliografia »