Pszczelarstwo/Szkodniki/Vespa

Szerszeń

Szerszeń
Szerszeń
Systematyka
Gromada: owady Rząd: błonkoskrzydłe Rodzina: osowate
Nazwa systematyczna
Vespa

Szerszeń europejski (Vespa crabro) to owad z rodziny osowatych (Vespidae), pospolity na terenie całej Polski. Długość ciała królowej (samica) 25-35 mm, samca 21-23 mm, a robotnicy 17-24 mm; ubarwienie żółto-brunatno-czerwone, z czarnym deseniem. Buduje gniazda z drewna przeżutego ze śliną (podobnie jak inne osy). Gniazdo szerszeni można znaleźć w norach, dziuplach, opuszczonych ulach, czasem na wolnym powietrzu, lecz w miejscach osłoniętych (np. pod okapem dachu). Żywi się owadami, owocami oraz sokami niektórych drzew. Występuje powszechnie na całym świecie z wyjątkiem Australii, Nowej Zelandii i zimnych stref klimatycznych.

Wygląd

Głowa szerszenia zaopatrzona jest w silne żuwaczki, z dobrze widocznym żółtym rysunkiem. Tułów jest barwy brązowoczerwonej, odwłok żółty z czarnymi plamkami.

Biologia

Wczesną wiosną samice przystępują do budowy gniazda. W tym celu wykorzystują masę papierową, wytworzoną przez nie z cząsteczek próchniejącego drewna i śliny. Po uformowaniu kilku pierwszych komórek samica składa do nich jaja. Lęgną się z nich larwy, które karmione przez matkę (głównie rozdrobnionymi owadami), szybko dorastają i przepoczwarczają się w robotnice. Od tej pory samica zajmuje się składaniem jaj, a robotnice zajmują się obroną gniazda, jego rozbudową, karmieniem larw i utrzymaniem odpowiedniej temperatury. Ostatnie larwy przekształcają się w pokolenie płodne samic i samców. Samce różnią się od samic brakiem żądła i dłuższymi czułkami. Podczas lotu godowego zapładniają samice, które rozlatują się we wszystkie strony szukając zimowiska. Samce i robotnice giną z głodu i zimna. Loty ustają, gdy przez większość dnia temperatura nie podnosi się powyżej 10°C. Opuszczone gniazdo (mniej więcej 15-20 września) służy do zimowania skorkom, a zwłaszcza skórnikom i innym owadom wyjadającym tego typu resztki. Stare gniazdo, jak się zdaje, nie jest powtórnie zasiedlane na wiosnę, co nie znaczy, że osy nie wykorzystują starej masy papierowej (zwłaszcza w dziupli, gdzie jest ograniczona ilość miejsca).

Jad

Jad szerszeni jest porównywalny z jadem pszczół i os, zawiera jednak nieznacznie większą dawkę toksyn. Szerszenie nie są groźniejsze od mniejszych os, a doniesienia o kilku użądleniach zabijających dorosłych ludzi są zazwyczaj grubo przesadzone (oczywiście, jeśli nie występuje reakcja alergiczna). Użądlenie szerszenia jest boleśniejsze od użądleń pszczół czy os z powodu większego i głębiej penetrującego żądła oraz około 5% zawartości acetylocholiny w jadzie, powodujące silne pieczenie rany. Pszczoły używają jadu do odganiania ssaków nawet tak dużych jak borsuki i niedźwiedzie od zapasów miodu zgromadzonych w ulu, szerszenie używają jadu do polowania na owady, a więc ich jad może być znacznie słabszy, jeden szerszeń potrafi wstrzyknąć mniej niż 0,2 mg jadu za każdym użądleniem. Statystyki wykazują, że dawka śmiertelna jadu szerszeni to od 10 do 90 mg jadu na każdy kilogram ciała, a więc potrzeba przeciętnie kilkuset użądleń, aby zabić człowieka, ponieważ jednak tylko około 1/10 roju (liczącego zazwyczaj kilkaset owadów) atakuje i żądli, liczba ta w praktyce zostaje bardzo rzadko osiągnięta. Zazwyczaj szerszenie są mniej agresywne od os i trudniej je sprowokować do ataku.

Osa

Osa
Osa
Systematyka
Gromada: owady Rząd: błonkoskrzydłe Rodzina: osowate
Nazwa systematyczna
Vespula

Osy (Vespula) to owady z rodziny osowatych (Vespidae).

Osy jako szkodniki pszczół

Osy, podobnie jak szerszenie, są zainteresowane miodem, larwami oraz martwymi pszczołami. Czasem atakują również żywe pszczoły. Szczególnie uciążliwe stają się późnym latem, gdy próbują dostać się do ula, aby rabować zapasy pokarmu. Pod koniec lata wymiera dożo pszczół letnich, a na ich resztkach osy również żerują. Pasieki stanowią dla os dobre zaplecze żywieniowe. Jednak inwazja tego szkodnika potrafi bardzo osłabić rodzinę pszczelą, a nawet doprowadzić ją do zagłady.

Silne i zdrowe rodziny potrafią skutecznie obronić się przed inwazją szkodników. Rodziny słabe lub chore są najczęściej wynikiem błędów popełnianych przez pszczelarza i nie powinno takich być w pasiece.

Aby pomoc pszczołom bronic się przed osami, należy zmniejszyć wlotki i ścieśnić gniazdo, tak by osy nie miały wolnego dostępu do zapasów pokarmu. Karmienie jesienne (podawanie syropu do uli) powinno odbywać się w godzinach wieczornych, by zapach syropu nie wabił os. Ule powinny być szczelne, bez dodatkowych otworów.

Czystość i higiena w pasiece, czyli nie zostawianie dostępnych dla innych zwierząt ramek, resztek świeżego lub wytopionego wosku itp. są bardzo pomocne w zapobieganiu inwazji os lub szerszeni w pasiece.

Gniazd os i szerszeni nie wolno niszczyć, jeżeli nie zagrażają one bezpośrednio bezpieczeństwu człowieka. Są one częścią natury i spełniają ważną rolę w systemie ekologicznym. Ustawianie pułapek na osy szkodzi nie tylko osom, ale również wielu innym - rzadkim już - pożytecznym owadom.