Rozmówki polsko-ukraińskie/Czasowniki
Bezokolicznik
edytujW języku ukraińskim bezokolicznik (інфінітив) ma końcówkę "ти". W języku polskim bezokolicznik kończy się na "ć" lub "c". Na literę "c" kończą się tylko takie czasowniki, których temat w odmianie kończy się na "k" lub "g". Na przykład:
- biec - бігти
- piec - пекти
- strzec - стерегти
- strzyc - стригти
- tłuc
- ulec
- wlec - волочити
Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
edytujCzasowniki, które kończą się na "c" są często czasownikami nieprzechodnimi niedokonanymi. Czasownik przechodni (перехідне дієслово) to czasownik, który występuje w stronie czynnej (активний стан) i biernej (пасивний стан). Czasownik nieprzechodni (неперехідне дієслово) występuje tylko w stronie czynnej.
Czasowniki zwrotne
edytujTak jak w języku ukraińskim, w języku polskim czasowniki mają stronę czynną (активний стан), bierną (пасивний стан) i zwrotną (зворо́тне дієсло́во).
W języku polskim czasownik zwrotny tworzy się nie poprzez końcówki "сь", "ся", ale dodając słowo "się". Na przykład: myć się - митися.
Czasowniki dokonane i niedokonane
edytujCzasowniki zwrotne mogą być czasownikami dokonanymi (доконаний вид), jak i czasownikami niedokonanymi (недоконаний вид). Czasowniki dokonane mówią nam o tym, że czynność została zakończona, a czasowniki niedokonane o tym, że czynność trwa. Na przykład:
- zapisać się - записатися (czasownik zwrotny dokonany)
- zapisywać się - записуватися (czasownik zwrotny niedokonany).
Czasowniki jednokrotne i wielokrotne
edytujW języku polskim oprócz czasowników zwrotnych występują czasowniki jednokrotne i wielokrotne. Czasowniki jednokrotne oznaczają czynność jednorazową, a czasowniki wielokrotne czynność, która się powtarza. Na przykład:
| czasownik jednokrotny | czasownik wielokrotny |
|---|---|
| kichnąć | kichać (чхати) |
| machnąć | machać |
| odpowiedzieć (відповісти) | odpowiadać |
| przewrócić się | przewracać się |
Wśród czasowników jednokrotnych znajdują się czasowniki momentalne (момент). Na przykład:
- kichnąć
- machnąć
- potknąć się
- upaść
- upuścić
- warknąć
- zaryczeć
- zaśmiać się
- zauważyć coś
Czasowniki jednokrotne i wielokrotne mogą być dokonane i niedokonane. Na przykład:
- грати: grać (jednokrotny niedokonany) -> grywać (wielokrotny niedokonany) -> zagrać (jednokrotny dokonany).
- odpowiadać (wielokrotny niedokonany) -> odpowiedzieć (jednokrotny dokonany)
Czasowniki jednokrotne i wielokrotne mogą być również czasownikami zwrotnymi. Na przykład:
- przewracać się (wielokrotny niedokonany) -> przewrócić się (jednokrotny dokonany)
Czasowniki wielokrotne niedokonane nazywane są czasownikami frekwentatywnymi. Używa się ich bardzo rzadko, aby podkreślić czynność, którą się wykonuje regularnie. Na przykład:
- bywać
- chadzać
- czytywać
- grywać
- jadać
- mawiać
- miewać
- pisywać
- siadywać
- sypiać
- widywać
Występują też w zwyczajowych złożeniach słów. Na przykład:
- Na śniadanie codziennie jadam jajecznicę.
- Ona miewa migreny.
- Ona z nim sypia.
- Codziennie widuję go, jak wraca z pracy.
W praktyce częściej można spotkać czasowniki prefiksalne (префікс). Mimo że sygnalizują wielokrotność nie są czasownikami frekwentatywnymi. Na przykład:
- przesiadywać -> "On przesiaduje w knajpie pijąc piwo." Prefiks nadaje czasownikowi inną treść, więc powstaje inny czasownik. Na przykład:
- siedzieć - siadać - siadywać - przesiąść (dokonany) - przesiadać (niedokonany) - przesiedzieć - przesiadywać
Czasowniki prefiksalne jednokrotne dokonane zwykle mają swoje odpowiedniki wśród czasowników wielokrotnych niedokonanych. Na przykład:
- zaryczeć -> ryczeć (ревти)
- zaśmiać się -> śmiać się (сміятися)
Do czasowników wielokrotnych pasują bezokoliczniki jednokrotne niedokonane:
- chodzić - ходити
- czytać - читати
- jeść - їсти
- spać - спати
- widzieć - бачити
Bibliografia
edytuj- K. Kleszczowa, Kategoria jednokrotności w polskich czasownikach, "LingVaria" 2020/2.