Szwedzki/Wersja do druku

Wstęp

Witaj na kursie języka szwedzkiego. Podręcznik ten ma w założeniu nauczyć ciebie podstaw języka.

Spis treści

1. Informacje o książce
2. Alfabet
3. Wymowa
4. Rozmówki
5. Zaimki wraz z podstawowymi czasownikami, rzeczownikami
6. Liczebniki
7. Rzeczowniki - forma określona
8. Przyimki
9. Pytania
10. Liczba mnoga
11. Przymiotniki
12. Przeczenia
13. Zaimek dzierżawczy i osobowy
14. Czas
15. Dopełniacz
16. Czas Imperfekt i Perfekt
17. Stopniowanie przymiotników
18. Czas przyszły
19. Strona bierna
20. Imiesłowy
21. Czasowniki modalne
22. Szyk zdania
23. Przysłówki
24. Zaimki zwrotne
25. Tryb rozkazujący
26. Lista najważniejszych czasowników nieregularnych
27. O Szwecji
28. Linki

Lekcje

Wymowa

Wymowa szwedzkiego nie jest zbyt łatwa, ale na pocieszenie powiem, że późniejsze lekcje będą już o wiele łatwiejsze :). Na razie proponujemy przeczytanie pobieżne tekstu i stopniowo wprowadzać je w mowę. Dobrym pomysłem będzie słuchanie nagrań z językiem szwedzkim (pełno ich będzie na YouTube). Nie musisz rozumieć nagrań - na razie wystarczy, że będziesz je słuchać, by oswoić się z językiem.

Akcenty

• Mamy dwa akcenty: akutowy i grawisowy. Akutowy jest tak sam jak w wielu językach. Grawisowy jest charakterystyczny dla szwedzkiego. Występuje w większości słów o więcej niż jednej sylabie. Większość szwedzkich wielosylabowych słów ma główny akcent na pierwszej sylabie i akcent grawisowy na jednej z następnych.
• Końcówki, jakie używają akcentu akutowego, akcentowanego na ostatniej sylabie: -ang, -ant, -at, -ent, -eri, -ess, -ion, -ism, -ist, -log, -nom, -tris, -ur, -ör, -ös.

Wymowa

Jeśli danej litery nie ma z alfabetu, to domyślnie wymawiamy je tak jak w języku polskim.

• a – długie a
• c – k (jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u bądź å); s (jeśli poprzedza e, i, y, ä albo ö)
• e – w zależności od słowa: jak francuskie é (e długie), jak polskie e (e krótkie)
• g – g (jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u bądź å)
• g – j (jeśli występuje przed e, i, y, ä al ö)
• i – w zależności od słowa: jak polskie ii (i długie), pomiędzy i a y (i krótkie)
• k – k (jeśli poprzedza spółgłoskę lub a, o, u bądź å)
• k – ś (jeśli występuje e, i, y, ä albo ö)
• o – długie: w zależności od słowa: uu albo o, krótkie: w zależności od słowa: o/a lub u
• u – pomiędzy u/y (u długie), u (u krótkie)
• x – ks
• y – podobne do niemieckiego ü
• z – s
• å – o (å długie), pomiędzy o i a (å krótkie)
• ä – ea (ä długie), pomiędzy i i a (ä krótkie)
• ö – długie: w zależności od słowa: oe albo wydłużone e (poprzedzające r), krótkie: ea

Rozmówki

Zanim rozpoczniesz naukę szwedzkiego, warto podstać podstawowe rozmówki:

• Hej – Cześć
• Hej då – Cześć (na pożegnanie)
• God morgon – Dzień dobry
• Tack – Dziękuje
• Varsågod – Proszę
• Ursäkta – Przepraszam
• Förlåt – Przykro mi
• Ja – Tak
• Nej – Nie
• Varifrån är du? – Skąd jesteś?
• Vem är du? – Kim jesteś?
• Var bor du? – Gdzie mieszkasz?
• Vilket land bor ni i? – W którym kraju mieszkasz?
• Vilken stad bor ni i? – W jakim mieście mieszkasz?

Ciekawostka: do nieznajomych prawie zawsze zwracamy się na Ty, a nie Pan/Pani.

Zaimki wraz z podstawowymi czasownikami, rzeczownikami

Zaimki

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
jag – ja	vi – my
du – ty)	ni – wy
han – on) hon – ona den – to (rodzaj wspólny) det – to (rodzaj nijaki)	de – oni

Rzeczowniki

W języku szwedzkim rzeczowniki dzielą się na dwa rodzajniki: nijaki i wspólny. Ogólnie do większości z rzeczowników nie ma zasady, według której można określić, czy rzeczownik ma rodzaj nijaki czy wspólny. Dla ułatwienia dodam, że rzeczowniki określające ludzi i zawody są rodzaju wspólnego.

Rodzaj nijaki określany rodzajnikiem nieokreślonym ett, a rodzaj wspólny en. Det używamy jako do rodzaju nijakiego, jako rodzajnik określony, a den do rodzaju wspólnego.

Aby tworzyć proste zdania, musisz znać jakieś rzeczowniki i czasowniki. Na początek zacznijmy od rzeczowników:

• ett barn – dziecko
• en flicka – dziewczyna
• en pojke – chłopak
• en man – mężczyzna
• en kvinna – kobieta
• en bok – książka
• en penna – długopis
• en telefon – telefon
• ett bord – stół
• ett fönster – okno
• en stol – krzesło
• en dörr – drzwi
• ett rum – pokój
• ett badrum – łazienka

Czasowniki

O ile w rzeczownikach mamy problem z rodzajnikami, czasowniki nie sprawiają zazwyczaj kłopotów - obowiązuje jedna forma do wszystkich osób. Tak wygląda odmiana czasownika vara-być:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
jag är	vi är
du är	ni är
han är hon är den är det är	de är

Każdy wielosylabowy czasownik w szwedzkim kończy się na a w bezokoliczniku. Jednosylabowe kończą się na różne samogłoski. Istnieje dwie koniugacje czasowników regularnych - grupa 1, dodająca w czasie teraźniejszym r do tematu czasownika oraz grupa 2, dodająca er do tematu czasownika. W szwedzkim istnieje słowo att, które stawiamy przed czasownikiem w formie bezosobowej (podobnie jak angielskie to).

Formy nieregularne mają tylko czasowniki vara (być), które w czasie teraźniejszym przybiera formę är, oraz ha (mieć), które w czasie teraźniejszym przybiera formę har.

Grupa 1:

• czasownik: tala – mówić
• temat czasownika: tala-
• czas teraźniejszy: talar

Grupa 2:

• czasownik: hjälpa – pomagać
• temat czasownika: hjälp-
• czas teraźniejszy: hjälper

Przykładowe czasowniki:

• vara – być
• hjälpa – pomagać
• tala – mówić
• älska – kochać
• köpa – kupować
• ha – mieć
• skriva – pisać
• se – widzieć (nieregularny, forma ser)
• diskutera – dyskutować
• äta – jeść
• heta – nazywać się
• ringa – telefonować
• studera – studiować
• prata – rozmawiać
• göra – robić
• gå – iść
• bo – mieszkać
• ligga – leżeć
• förstå – rozumieć
• svänga – skręcić
• det finns – (to) znajduje się

Liczebniki

Liczebniki w języku szwedzkim:

Liczba	Nazwa
0	noll
1	ett
2	två
3	tre
4	fyra
5	fem
6	sex
7	sju
8	åtta
9	nio
10	tio

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się zazwyczaj regularnie poprzez dodanie końcówki -ton. Wzorem innych języków germańskich (jak angielski czy niemiecki), zupełnie inaczej tworzy się liczby 11 i 12. 11 to elva, 12 to tolv. Innymi wyjątkami są: 14 (fjorton), 18 (arton) i 19 (nitton).

Dalsze tworzenie liczebników:

Liczba	Liczebnik
20	tjugo
21	tjugoett
22	tjugotvå
30	trettio
40	fyrtio
50	femtio
60	sextio
70	sjuttio
80	åttio
90	nittio
100	hundra

Jak sam widzisz, dalsze tworzenie liczebników też jest w miarę regularne.

Rzeczowniki - forma określona

W większości języków germańskich i romańskich istnieje forma określana rzeczownika przez rodzajnik określony. I tak słowo "stół" w języku angielskim ma rodzajnik "the" (the table), francuski "la" (la table) czy niemiecki "der" (der Tisch).

W języku szwedzkim istnieje forma określona tworzona poprzez dodanie przyrostka do rzeczownika. Przystokami są: -(e)n dla rodzaju wspólnego oraz -(e)t dla rodzaju nijakiego. Jeśli rzeczownik kończy się na samogłoskę, e zazwyczaj opuszczamy. I tak:

Pol. tłum.	rzeczownik	Forma określona
książka	en bok	boken
róża	en ros	rosen
dom	ett hus	huset
oko	öga	ögat
rozdział	ett kapitel	kapitlet

W ramach zadania przećwicz tworzenie formy określonej na nowych rzeczownikach:

• en teve – telewizja
• mat (rodzaj wspólny) – jedzenie
• en affär – sklep
• en station – dworzec
• en arm – ręka
• en båt – łódź
• vatten – woda
• ett flygplan – samolot
• ett huvud – głowa
• ett ben – noga (także kość)
• en bil – samochód
• ett tåg – pociąg

Przyimki

Niektóre przyimki:

• in – w
• på – na, w
• av – przez (kogoś, coś)
• från – z (miejsca)
• om – o
• till – do
• med – z (kimś, czymś)

Pytania

W języku szwedzkim pytania tworzy się poprzez inwersję, czyli zamianę miejscami osoby i czasownika. Często używa się słów pytających:

• vem – kto (l. poj)
• vilka – kto (l. mn)
• vad – co
• var – gdzie
• vart – dokąd
• vilken/vilket – jaki/który
• varför – dlaczego
• varifrån – skąd
• hur – jak

Liczba mnoga

Od razu mówię - nie jest łatwo nauczyć się liczby mnogiej. Podobnie jak w niemieckiej, każdy rzeczownik dostaje inną końcówkę. Na szczęście niekiedy można się domyślić, jaką damy końcówkę (i zazwyczaj można prawidłowo trafić). W niektórych przypadkach - no cóż, trzeba nauczyć się końcówki.

Forma nieokreślona

Rodzaj wspólny

• Do prawie wszystkich rzeczowników rodzaju wspólnego kończących się na a, oraz do niektórych innych dodajemy -or.
  • en flicka (dziewczyna) – flera flickor (kilka dziewczyn)
  • en gata (ulica) – flera gator (kilka ulic)
  • en ros (róża) – flera rosor (kilka róż)

• Ale do większości rzeczowników rodzaju wspólnego dodajemy -ar.
  • en pojke (chłopiec) – flera pojkar (kilku chłopców)
  • en dag (dzień) – flera dagar (kilka dni)

• Niektóre rzeczowników przyjmują końcówkę -er.
  • en doktor (doktor) – flera doktorer (kilku doktorów)

• Kilka rzeczowników jest nieregularnych i otrzymuje umlaut. A zamienia się na ä, o na ö, ä na å. Do niektórych wyjątków dodajemy r.
  • en bok (książka) – flera böcker (kilka książek)
  • en sko (but) – flera skor (kilka butów)
  • en man (mężczyzna) – flera män (kilku mężczyzn)

Rodzaj nijaki

• Z rodzajem nijakim jest łatwiej. Do prawie wszystkich rzeczowników dodajemy -n.
  • ett äpple (jabłko) – flera äpplen (kilka jabłek)
• Czasem zamiast -n dodajemy -r (np. do ett fängelse [więzienie]).
• Jeśli rzeczownik kończy się na -um zastępujemy -um na -a (ett faktum [fakt] - flera fakta [kilka faktów]).
• Istnieją dwa nieregularne rzeczowniki:
  • ett öga (oko) – flera ögon
  • ett öra (ucho) – flera öron

Forma określona

• Do wszystkich rzeczowników dodajemy -na z wyjątkiem tych bez końcówki w formie nieokreślonej. One otrzymują -en. Istnieją wyjątki od tej reguły, ale są one tak mało popularne, że na razie nie będziemy o nich mówić.
  • flickor – flickorna
  • pojkar – pojkarna
  • barn – barnen
  • äpplen – äpplena
  • rum – rummen

Ćwiczenia

W ramach ćwiczeń, poćwicz tworzenie liczby mnogiej na nowo poznanych przez Ciebie rzeczownikach, układając proste zdania z użyciem tych słów:

• • en restaurang -er – restauracja
  • en dryck -er – napój
  • en frukost -er – śniadanie
  • en lunch -er – obiad
  • en middag -ar – kolacja
  • en biljett -er – bilet
  • en buss -ar – autobus

Przymiotniki

Podobnie jak w niemieckim lub francuskim przymiotniki odmieniają się w zależności od liczny rodzaju rzeczownika, który określają. Podobnie jak w niemieckim występuje słaba i mocna odmiana. Słabą używamy po Denna/Det här, a mocna po en, ett i po słowach nie mających określenia rodzaju rzeczownika.

Słaba odmiana

liten (mały)	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
rodzaj wspólny	Den här litena bollen	De här litena bollarna
rodzaj nijaki	Det här litena huset	De här litena husen

Jak widzisz, wystarczy dodać a na koniec przymiotnika. Zwróć uwagę, że musisz użyć zaimka den/det, jeśli chcesz odmienić rzeczownik w formie określonej, który jest poprzedzony przymiotnikiem.

Mocna odmiana

liten (mały)	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
rodzaj wspólny	en liten boll.	tvĺ litena bollar
rodzaj nijaki	ett litent hus	tvĺ litena hus

Jak widzisz, to też niezbyt trudne. Dodajemy t do liczby pojedynczej rodzaju nijakiego oraz a do całej liczby mnogiej. Istnieją jednak nieregularne formy.

• Przymiotniki kończące się na -d lub -dd zamieniają te litery na -tt we formie rodzaju nijakiego, nieakcentowane -n jest zastępowane przez -t.
• Do przymiotników kończących się na -ad ad dodaje się e zamiast a.
• Przymiotnik bra (dobry) nie odmienia się wcale.

Przymiotniki

• stor – duży
• liten – mały
• ful – brzydki
• vacker – piękny
• trevlig – miły
• ren – czysty
• smutsig – brudny

Kolory

• 
  gul
• 
  orange
• 
  röd
• 
  rosa
• 
  lila
• 
  blå
• 
  grön
• 
  brun
• 
  grå
• 
  svart

O Szwecji

Mapa

Szwecja jest krajem położonym w Europie Północnej, należący wraz z Norwegią, Danią, Finlandią i Islandii do grona państw skandynawskich. Stolicą jest Sztokholm. Ustrój polityczny opiera się o monarchię konstytucyjną, w której reprezentantem kraju jest król Karol XVI Gustaw. Od 2014 roku premierem jest Stefan Löfven. Szwecja dzieli się na 24 hrabstwa, zamieszkane przez około 9,7 mln ludzi. Językiem urzędowym jest szwedzki, ale w użyciu jest także fiński i lapoński. Kraj należy do Unii Europejskiej, ale w przeciwieństwie do większości członków UE, nie przyjęła waluty euro (od 1873 roku do dzisiaj Szwedzi płaca koronami szwedzkimi, które dzielą się na 100 öre). 90% ludności to Szwedzi. Możemy także spotkać Finów oraz Lapończyków na północy kraju. W miastach żyje ponad 83% mieszkańców.

Szwecja zajmuje wschodnią i południową część Półwyspu Skandynawskiego. Ponad 2/3 obszaru kraju pokrywają lasy. Około 10% państwa zajmują zbiorniki wodne. Do Szwecji należą także wyspy Olandia i Gotlandia. Na północy ma dostęp do Gór Skandynawskich. Najwyższym szwedzkim szczytem jest Kebnekaise mający 2117 metrów n.p.m. Szwecja leży nad Morzem Bałtyckim (najdłuższa linia brzegowa spośród państw mających dostęp do Bałtyku). W południowych regionach przeważają moreny i krajobrazy morenowe.

Około 800 roku przy wybrzeżu Morza Bałtyckiego pojawili się Wikingowie. Wikingowie wbrew pozorom nie zajmowali się głównie zabijaniem i podpalaniem wsi - głównie handlowali na terenach ówczesnej Europy (zasięg Wikingów zamieszkujących obszary dzisiejszej Danii, Szwecji i Norwegii obejmował obszar pomiędzy Grenlandią, wybrzeży nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym aż do rzeki Wołgi). W XI wieku do Szwecji trafili pierwsi chrześcijanie, rozpoczynający chrystianizację. W ramach unii kalmarskiej z 1397 roku, aż do 1520 roku Szwecja, Norwegia i Dania stanowiły formalnie jeden kraj, zarządzany przez Danię. Gdy w 1523 roku Dania ogłosiła niezależność, Szwecja rozpoczęła budowanie mocarstwa, planującego podbić cały obszar basenu Morza Śródziemnego. Odegrała ważną rolę w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648). Innym ważnym wydarzeniem podczas realizacji planu stworzenia mocarstwa, stały się I i II wojna północna, w której Szwecja walczyła z Polską. II wojna północna jest znana u nas jako potop szwedzki. Wojna z lat 1700-1721 zniweczyła plany Szwedów. Szwecja była jednym z nielicznych krajów, które zachowała neutralność na I i II wojnie światowej.

System opieki zdrowotnej i świadczeń socjalnych jest na bardzo wysokim poziomie, choć aby je sfinansować, rząd nałożył na mieszkańców bardzo wysokie podatki. 8% kraju może być wykorzystana przez rolnictwo. Dominuje hodowla bydła, uprawa buraków cukrowych i zbóż. Pomimo małej ilości tych ziem, kraj może zaspokoić 80% własnych potrzeb. Gospodarka opiera się dzięki ogromnym złożom surowców (przede wszystkim uranu). Na wysokim poziomie stoi przemysł maszynowy. Ponad 70% mieszkańców pracuje w sektorze usługowym wytwarzającym 1/3 szwedzkiego PKB. 1 stycznia 1999 roku Szwecja nie przyjęła euro wskutek sprzeciwu społeczeństwa i partii lewicowej i ekologicznej.

Szwecja posiada bardzo dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Sieć kolejowa łącząca Szwecję z Norwegią i Danią i Finlandią została zmodernizowana z myślą o ruchu szybkobieżnych. Nad cieśniną Sund znajduje się most łączący szwedzkie Malmö z Kopenhagą. W Szwecji działają trzy międzynarodowe lotniska. Główne porty morskie są położone w Sztokholmie, Helsingborgu oraz w Götenborgu.

Linki

• Kurs szwedzkiego Björna Engdahla - najpopularniejszy kurs języka szwedzkiego w polskojęzycznym Internecie, powstały w 2008 roku. Kurs składa się z 7 lekcji wyjaśniające gramatykę i podstawowe słownictwo. Strona posiada test składający się z 20 pytań.
• Duolingo.com - Duolingo jest przeznaczone do ogólnej nauki języków. Kurs języka szwedzkiego jest dostępny w języku angielskim i zawiera około 60 lekcji. Kurs uczy podstawowych 1000 słów, gramatyki oraz słówka związane z Szwecją.