Wikipedysta:Mohyła~plwikibooks/Kwestia żydowska

Żydzi zamieszkiwali na terytorium Europy od czasów imperium rzymskiego, u progu II wojny światowej największe skupiska ludności żydowskiej znajdowały się w Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech, Litwie i Łotwie. Obecności Żydów na kontynencie Europejskim zawsze towarzyszyła wrogość względem nich w postaci antysemityzmu (wrogości o podłożu rasowym) oraz antyjudaizmu (niechęci do religii żydowskiej propagowanej m.in. przez część duchowieństwa katolickiego). W latach 30. XX wieku nastroje antysemickie i antyjudaistyczne w Europie zaczęły gwałtownie rosnąć; Żydów obwiniano o panujący kryzys ekonomiczny, ale też rozpętanie rewolucji bolszewickiej w Rosji i propagowanie komunizmu. W Niemczech Żydów obwiniano o spowodowanie klęski Niemiec w I wojnie światowej i rozpętanie rewolucji komunistycznej w Bawarii w 1919 roku. Nastroje te wykorzystała NSDAP w celu zdobycia masowych głosów wyborców, a w konsekwencji zdobycia władzy. W 1935 roku zdominowany przez narodowych socjalistów Reichstag przyjął tzw. ustawy norymberskie które m.in. pozbawiły Żydów obywatelstwa niemieckiego i zabroniły im małżeństw a nawet stosunków seksualnych z Aryjczykami. W odwecie za prześladowania Żydów w III Rzeszy polski Żyd Herszel Grynszpan zastrzelił w Paryżu radce ambasady Niemiec Ernesta von Ratha. W odpowiedzi na ten czyn członkowie Hitlerjugend i innych organizacji nazistowskich zorganizowali noc kryształową (8/9 października 1938) w czasie której demolowano żydowskie sklepy, mieszkania i synagogi. Eksterminacja ludności żydowskiej przez III Rzeszę rozpoczęła się po agresji na Polskę 1 września 1939 roku - Niemcy dokonali szeregu egzekucji ludności żydowskiej, a następnie zaczęli ją umieszczać w gettach gdzie wielu z nich zmuszono do niewolniczej pracy. Podobnie postępowano w innych krajach zajętych przez III Rzeszę. W 1942 roku w Wansee pod Berlinem miała miejsce konferencja z udziałem wysokich dostojników państwowych na której podjęto decyzję o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej - getta miały zostać zlikwidowane a Żydzi poddani eksterminacji w obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady. Przeciw likwidacji gett wybuchły powstania zbrojne z których najsłynniejsze było powstanie w getcie warszawskim (1943). Pomimo oporu zbrojnego i pomocy ruchu oporu poszczególnych krajów większość mieszkańców gett zginęła w obozach zagłady m.in. w Terezínie, Oświęcimiu, Treblince i Gross-Rosen. Pomocy Żydom udzielały rządy kilku państw neutralnych i sprzymierzonych z III Rzeszą (m.in. Hiszpanii, Szwecji), Kościół katolicki oraz szereg bezimiennych ludzi często ryzykujących życiem swoim i swoich rodzin. Do dziś jerozolimski Instytut Yad Vashem nadaje osobom które ratowały Żydów podczas Holokaustu medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata - wśród odznaczonych największą grupę stanowią Polacy (pomimo faktu iż Polska była jedynym krajem okupowanej Europy gdzie za pomoc Żydów groziła kara śmierci). W czasie zagłady Żydów przez III Rzeszę (określanej jako Szoach lub Holokaust) zginęło około 6 milionów osób, z krajobrazu Polski zniknęły żydowskie sztetle charakteryzujące się prastarą i niezwykle bogatą kulturą. Wśród ofiar Holokaustu było wielu wybitnych ludzi m.in. pisarz Bruno Schultz, katolicka filozof Edyta Stein (uznana później za świętą) czy historyk Majer Bałaban.