Wolna przedsiębiorczość/Integracja międzynarodowa, kurs walutowy i światowe centra finansowe

2 6 . I n t e g r a c j a m i ę d z y n a r o d o wa , k u r s wa l u t o w y i ś w i a t o w e c e n t r a f i n a n s o w e Z tego rozdziału dowiesz się: • • • • • na czym polega integracja gospodarcza, czym jest integracja polityczna, jakie są najważniejsze organizacje gospodarcze, jak kurs walutowy wpływa na import i eksport, jakie są centra finansowe świata. Najważniejsze pojęcia: integracja gospodarcza, integracja polityczna, gospodarka światowa, giełdy światowe, kurs walutowy, import, eksport Unia Europejska Procesy zacieśniania współpracy między krajami nazywane są inte- gracją. Odbywa się ona na dwóch różnych płaszczyznach: politycznej i gospodarczej. Obydwa aspekty oraz różnice między nimi dobrze widać na przykładzie Unii Europejskiej. Unia zaczęła się kształtować po II woj- nie światowej przede wszystkim jako ambitny projekt gospodarczy. Celem było zacieśnienie relacji ekonomicznych między członkami tej wspólnoty. Znalazło to wyraz w dzisiejszych zasadach dotyczących czterech swobód: przepływu kapitału, dóbr, usług i ludności. Świadczą one o wysokim stop- niu gospodarczego zintegrowania. Każda osoba może swobodnie podró- żować między krajami, przewozić dobra i usługi oraz przenosić środki ka- pitałowe (w praktyce ta sprawa nie jest aż tak prosta, gdyż istnieją pewne wyłączenia, ale mają one uniwersalny, ponadpaństwowy charakter). Idea wprowadzenia tych swobód była częściowo motywowana nega- tywnymi doświadczeniami II wojny światowej. Zacieśnienie kontaktów społeczno-gospodarczych osłabia narodowe uprzedzenia i negatywne po- dejście do innych kultur oraz narodów. Gdy coraz więcej osób podróżuje po Europie, nawiązuje relacje, kupuje produkty od innych ludzi, otwiera działalność i współpracuje z międzynarodowymi grupami kapitałowymi,26. Integracja międzynarodowa, kurs walutowy i światowe centra finansowe 165 następuje wzmacnianie społecznej akceptacji dla obywateli innych kra- jów oraz ich kultury. W rezultacie wolny handel zaczyna służyć pokojowi i trudniej sobie wyobrazić otwarte konflikty militarne. Prowadzeniu wojny sprzyja bowiem kolektywizacja, różnicowanie i skonfliktowanie ludzi: dzie- lenie ich na „swoich” i „obcych”, w oparciu o kryterium rasowe, narodowe, religijne albo kulturowe. Nawiązywanie dobrowolnych stosunków gospo- darczych utrwala w społeczeństwie przekonanie, że z „nimi” (innymi) moż- na pokojowo żyć i współpracować. Te zasady dobrze widać na przykładzie krajów europejskich, urzeczywistniających projekty integracji. To samo do- tyczy krajów z całego świata, choć w tym przypadku integracja jest słabsza. Czym innym jest integracja polityczna. Ta bowiem nie oznacza zacie- śniania współpracy na gruncie gospodarczym. Opiera się na pogłębianiu współpracy między rządami poszczególnych państw. To druga twarz Unii Europejskiej, która nie jest jedynie wspólnym rynkiem, na którym obo- wiązują słynne cztery swobody. Jest to też twór polityczny, który posiada własny aparat władzy, nadany tej wspólnocie w wyniku procesów politycz- nych – współpracy międzyrządowej. Obecnie Unia posiada państwowe (czy też pseudopaństwowe) instytucje podobne do spotykanych na poziomie kra- jowym. Mowa tu przede wszystkim o egzekwowaniu przepisów od krajów członkowskich, istnieniu aparatu sądowego, a także emitowaniu własnej wa- luty (dotyczy to krajów strefy euro, czyli członków Unii Gospodarczej i Walu- towej wewnątrz Unii Europejskiej). Wokół tych politycznych aspektów toczą się pewne spory, gdyż Unia Europejska może do pewnego stopnia narzucać poszczególnym krajom kontrowersyjne rozwiązania prawne. Obecne spory na temat przyszłości tej wspólnoty (i strefy euro) to dyskusje na temat kształ- tu przyszłej władzy europejskiej. Znalezienie rozwiązań tych sporów stano- wi poważne wyzwanie. Jednak z drugiej strony sama integracja gospodarcza nie wymaga wcale zjednoczonego projektu politycznego: świadczy o tym na przykład fakt, że w XIX-wiecznej Europie nie istniała jedna władza, a w du- żej części kontynentu obowiązywał swobodny handel i przepływ kapitału (choć było to technologicznie znacznie trudniejsze niż dzisiaj). Inne organizacje międzynarodowe Oprócz Unii Europejskiej do instytucji gospodarczych ważnych dla na- szego regionu należą: Światowa Organizacja Handlu (WTO) i Organiza- cja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Polska jest członkiem obu organizacji. Oficjalnym celem tej pierwszej jest zwiększanie zakresu166 Dział I. Podstawy ekonomii współpracy gospodarczej na całym świecie i znoszenie barier w handlu międzynarodowym. Na arenie międzynarodowej dużą rolę odgrywają również Bank Świa- towy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, które powstały w 1944 roku w związku z powołaniem specyficznego systemu pieniężnego (systemu z Bretton Woods [wym. breton łuds], który wiązał dość sztywno wartość największych europejskich walut z dolarem). Gdy system ten uległ zmianie na początku lat 70. XX wieku, w zasadzie nie było już potrzeby ich trwania. Mimo to przetrwały i jak to bywa w przypadku wielu urzędów (zarów- no krajowych, jak i międzynarodowych), poszukały sobie nowych zadań. Obecnie zajmują się gromadzeniem pieniędzy od krajów członkowskich (w różnej formie) i przekazywaniem ich w ramach pożyczek i rozmaitych programów krajom, które mają kłopoty finansowe. W zamian za udzielo- ną pomoc stawiają często wymagania. Tyczy się to w szczególności MFW, który oferuje pomoc pod warunkiem spełnienia wybranych kryteriów (np. zmniejszania deficytu budżetowego poprzez zwiększanie podatków i cię- cia wydatków). Z tych powodów MFW bywa traktowany przez niektórych jako narzędzie politycznego i finansowego nacisku na władze w krajach dotkniętych kryzysami lub opóźnionych gospodarczo. Ocena działalności tych instytucji jest niejednoznaczna. Wielu krytyków wskazuje na ich dużą nieefektywność i nieskuteczność w pomaganiu krajom rozwijającym się. Kurs walutowy a handel międzynarodowy Integracja i współpraca międzynarodowa mają na celu intensyfika- cję stosunków handlowych między krajami, czyli powiększanie importu i eksportu. Jednym z czynników wpływających na kierunek zmian eks- portu i importu jest kurs walutowy. Przyjęło się mówić, że przy niezmie- nionych pozostałych warunkach im słabsza waluta krajowa, tym wyższy eksport. Załóżmy, że eksportujemy do Niemiec cukierki w cenie 1 euro za opakowanie. Jeśli euro kosztuje 4 złote, to za każdą paczkę dostajemy 4 złote. Jeśli złoty osłabnie i euro będzie kosztować na przykład 5 złotych, to za każdą paczkę otrzymamy o złotówkę więcej. Odwrotnie rzecz ma się z importem. Im złoty jest mocniejszy, tym więcej możemy kupić dóbr z zagranicy. Przykładowo jeśli baryłka ropy kosztuje 40 dolarów, to przy kursie 4 złote za dolara, kupujemy ją za 160 złotych. Jeśli amerykańska waluta gwałtownie osłabnie do kursu 2 złote za dolara, to baryłkę ku- pimy o połowę taniej, bo za 80 złotych. Stąd przyjęło się podkreślać, że26. Integracja międzynarodowa, kurs walutowy i światowe centra finansowe 167 mocniejsza waluta sprzyja importowi, a słabsza eksportowi. W rzeczywi- stości sytuacja wcale nie jest tak jednoznaczna. Wahania kursu walutowego stanowią pewien czynnik stabilizujący przepływy zagraniczne. Powiedzmy, że nagle w Polsce konsumenci de- cydują się na większe zakupy importowanych dóbr, na przykład samo- chodów. Następnie sprzedawcy zagranicznych samochodów decydują się za zarobione złotówki kupić euro. Powoduje to zmniejszenie się podaży waluty zagranicznej na rynku i wzrost jej kursu. W efekcie złoty staje się słabszy, co zniechęca do importu i zachęca do eksportu. W ten sposób zmienny kurs walutowy reaguje na zmiany w przepływach międzynaro- dowych. Wzrost importu prowadzi w końcu do wzrostu eksportu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby kraj, który ma silną walutę, zbudował bardzo silny sektor eksportowy. Doskonałym tego przykładem są Szwajca- ria, Japonia i Niemcy, słynące z najmocniejszych walut w XX i XXI wie- ku (frank szwajcarski, jen japoński i marka niemiecka, a teraz euro – to bardzo silne waluty na tle pozostałych). Dobrym przykładem może być też Polska, w której od lat 90. XX wieku rozwijał się dynamicznie eksport wielu towarów i usług. Do czasu światowego kryzysu w 2008 roku odby- wało się to przy jednoczesnym umacnianiu krajowej waluty. Jak to tłumaczyć? Jeśli chodzi o stan krajowej waluty, to rozwój sektora eksportowego zależy w długim okresie przede wszystkim od jej stabilno- ści i przewidywalności. Nawet jeśli waluta krajowa ciągle się umacnia, to jeśli odbywa się to w sposób stabilny, eksporterzy mogą się do tego pro- cesu dostosować. Poza stabilnością gospodarczą dla eksporterów istotna jest swoboda działalności i możliwość pozyskiwania kapitału od różnych podmiotów. Wtedy otwarta jest dla nich droga do poszukiwania zarówno potencjalnych rynków zbytu, jak i źródeł finansowania. Kurs walutowy zależy nie tylko od przepływów towarów i usług, lecz także od wszelkich transakcji międzynarodowych, w których używane są waluty różnych krajów. Znaczący wpływ na kurs walutowy mają na przykład inwestycje zagraniczne, transfery pieniężne z zagranicy czy po- moc zagraniczna udzielana przez inne państwa (także w formie różnych funduszy Unii Europejskiej). W największym uproszczeniu: gdy do Polski napływają euro – na przykład od inwestora zagranicznego (który buduje w Polsce fabrykę lub kupuje akcje polskich przedsiębiorstw), polskich emi- grantów w Irlandii albo w postaci funduszy unijnych, to efektem tego jest presja na osłabienie się kursu euro wobec złotego. Właściciele euro zgła- szają większy popyt na polską walutę, a zatem wywierają presję na wzrost jej ceny (kursu walutowego). Jeśli z kolei Polacy inwestują za granicą,168 Dział I. Podstawy ekonomii państwo polskie udziela pomocy zagranicznej krajom afrykańskim albo obywatele Ukrainy pracujący w Polsce wysyłają pieniądze swoim rodzi- nom w Kijowie, to pojawia się presja na osłabienie złotego. A zatem na wysokość kursu walutowego wpływa nie tylko poziom importu towarów zagranicznych i eksportu towarów krajowych, lecz także inne rodzaje międzynarodowych przepływów gospodarczych. Mi ę dzy n arodowe ce nt ra f in an sowe Charakterystyczną cechą współczesnej zintegrowanej gospodarki glo- balnej jest nierównomierne rozłożenie przestrzenne działalności gospo- darczej. Na ogół działalność taka koncentruje się w niektórych krajach bądź na obszarach, które określamy mianem centrów gospodarczych. Przykładowo według Międzynarodowego Funduszu Walutowego Stany Zjednoczone wytworzyły ponad 22 procent światowego nominalnego PKB. Innymi ważnymi centrami gospodarczymi świata są: Unia Europej- ska, Chiny oraz Japonia. Działalność finansowa również koncentruje się w wybranych lokaliza- cjach, zwanych centrami finansowymi. Najczęściej są to duże miasta z do- brze rozwiniętą infrastrukturą, w których koncentruje się także działal- ność handlowa, będące siedzibami banków, giełd papierów wartościowych oraz innych instytucji finansowych. Początków transakcji finansowych czy w ogóle kapitalizmu część historyków gospodarczych upatruje w mia- stach włoskich, choć pierwsza giełda na świecie powstała w Antwerpii. Od XVII wieku ważnymi centrami finansowymi były Amsterdam i Londyn, od XVIII wieku także Paryż. Według rankingu Global Financial Centres Index [wym. global fajnanszjal senters indeks] we wrześniu 2019 roku do dziesię- ciu największych centrów finansowymi zaliczały się: Nowy Jork, Londyn, Hongkong, Singapur, Szanghaj, Tokio, Pekin, Dubaj, Shenzen i Sydney. War- szawa (która jest polskim centrum gospodarczym i finansowym) znalazła się na 64. miejscu, odnotowując wzrost o 6 pozycji względem poprzedniej edycji rankingu. Dwoma najważniejszymi centrami finansowymi świata są Londyn oraz Nowy Jork, czyli najważniejsze centra finansowe, odpowied- nio, Unii Europejskiej (choć to może się zmienić po wyjściu Wielkiej Bryta- nii z UE) oraz Stanów Zjednoczonych. W Nowym Jorku znajduje się słynna Wall Street, na której swoje siedziby ma wiele czołowych instytucji finan- sowych, w tym Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych – największa giełda akcyjna na świecie (zob. tabelę 7).26. Integracja międzynarodowa, kurs walutowy i światowe centra finansowe 169 Tabela 7. Giełdy o najwyższej kapitalizacji w listopadzie 2018 r. Miejsce w rankinguNazwa giełdyKrajKapitalizacja (w bilionach USD) 1New York Stock ExchangeStany Zjednoczone22.923 2NASDAQStany Zjednoczone10.857 3Japan Exchange GroupJaponia5.679 4Shanghai Stock ExchangeChiny4.026 5Hong Kong Stock ExchangeHongkong3.936 6EuronextUnia Europejska3.927 7London Stock ExchangeWielka Brytania /Włochy3.767 8Shenzen Stock ExchangeChiny2.504 9TMX GroupKanada2.095 10Bombay Stock ExchangeIndie2.056 Źródło: Wikipedia na podstawie danych World Federation of Exchanges, dostępne online 31 I 2020 r.: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_stock_exchanges.

Pytania i zadania

1. �Dlaczego integracja gospodarcza sprzyja pokojowi? 2. Czym się różni integracja gospodarcza od politycznej? 3. Wymień poznane organizacje gospodarcze na świecie. 4. Wymień największe centra finansowe świata. 5. �Podaj przykład przedsiębiorstwa z własnego regionu geograficznego (miejscowości lub województwa), które odniosło znaczący sukces eksportowy.