Historia dla gimnazjum/Hellada i Hellenowie

Warunki naturalne

Starożytni Grecy sami siebie określali mianem Hellenów, a swój kraj nazywali Helladą. Określenie Grecy i Grecja pochodzi od starożytnych Rzymian.
Kraj, który zamieszkiwali Hellenowie, położony jest na Półwyspie Bałkańskim. Przeważa krajobraz górzysty. Mniejsze lub większe pasma górskie przecinają Grecję, tworząc szereg małych krain. Ale kraj ten to nie tylko część kontynentalna. Znajduje się tu także mnóstwo wysepek, z których ważniejsze to Kreta, Rodos, Eubea, Wyspy Jońskie, rozsianych po okolicznych morzach, otaczających Grecję z trzech stron  : od wschodu Egejskim, od zachodu Jońskim, od południa Kreteńskim. Wszystkie te niewielkie baseny są częścią większego zbiornika – Morza Śródziemnego, w którego basenie ukształtowała się cywilizacja europejska. Warunki panujące w Grecji nie sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Większość terenu jest górzysta, mało żyzna. Zbocza górskie mogą za to służyć jako pastwiska. Poza tym nierówny teren nie sprzyjał komunikacji pomiędzy poszczególnymi miastami, co przyczyniło sie do rozwoju i ukształtowania polis (miast-państw).

Mapa satelitarna Grecji

Ze względu na warunki naturalne rolnictwo przyjęło w Grecji trochę inne formy niż na reszcie kontynentu. Zboża (proso, jęczmień, rzadziej pszenicę) uprawiano tylko w niewielkich ilościach. Podstawę rolnictwa Hellenów stanowiła winna latorośl, oliwki oraz drzewa owocowe (jabłonie, grusze, śliwy, figowce). Z warzyw dużą popularnością cieszyły się cebula, groch, bób, ogórki. Z powodu niegościnności terenów, zamieszkiwanych przez Greków, rozwinęło się wiele zajęć pozarolniczych. Wielu zajęło się rzemiosłem, inni rybołówstwem, jeszcze inni zaczęli trudnić się handlem. Z powodu górzystości Hellady podróże lądowe były bardzo uciążliwe. Szukano więc łatwiejszych sposobów na komunikację. Dobrym rozwiązaniem okazało się morze. W urozmaiconej linii brzegowej Grecji było wiele zatok i zatoczek, które mogły z powodzeniem służyć do założenia w ich okolicy portów. Jeśli chodzi o bogactwa naturalne, to Grecy nie mieli ich zbyt dużo. Zdarzały się tu i ówdzie rudy metali (żelaza, srebra, miedzi). Pod dostatkiem było za to marmuru, z którego powstawały liczne dzieła, cenione do dziś.

Wczesne dzieje Grecji

Minojczycy

Pierwsza cywilizacja grecka powstała już III tysiącleciu p.n.e. na Krecie. Jej władcą miał być mityczny król Minos, skąd jej nazwa - cywilizacja minojska. Szczyt potęgi osiągnęła ona pomiędzy 1700 a 1450 r. p.n.e. Jej twórcą był bliżej nie znany lud, wywodzący się prawdopodobnie z sąsiedniej Azji Mniejszej.

Państwo to opisywane przez Homera jako piękne i potężne wytworzyło kulturę na bardzo wysokim poziomie. Rozwijało się głównie dzięki hadlowi morskiemu. Mieszkańcy wymieniali rodzime produkty - oliwę i wino na najróżniejsze wytwory obcych cywilizacji. Handlowali nawet z Egiptem i Mezopotamią. O kontaktach z tymi państwami świadczą, oprócz zapisków egipskich, liczne wpływy kultury znad Nilu na kulturę wytworzoną przez rodzimych Greków, objawiającą się m.in. w ornamentach. Poza tym na podstawie pisma hieroglificznego powstało pismo linearne A, wynalezione przez Kreteńczyków. Niestety, pozostaje ono do dziś nieodczytane.

Pałac w Knossos

Pomnikiem tej kultury jest pałac w Knossos. Oprócz tego, że był on siedzibą władcy, pełnił prawdopodobnie także funkcje religijne i był spichlerzem, w którym gromadzono żywność. Miał on około 1000 pomieszczeń, wyposażóny był w udogodnienia, takie jak kanalizacja czy toalety ze spłuczkami. Nie ma wątpliwości, że Kreteńczycy stali na bardzo wysokim poziomie cywilizacyjnym. Oprócz tego, że Minojczycy wykształcili bogatą kulturę, stworzyli też państwo, które było prawdziwą potęgą w basenie Morza Śródziemnego. Jeśli wierzyć mitowi o Tezeuszu (z mitów często można bardzo wiele wywnioskować, gdyż zawierają one często zmodyfikowane dzieje Hellenów), to państwo Kreteńczyków obejmowało wybrzeża Półwyspu Bałkańskiego. Tukidydes (grecki historyk z V w. p.n.e.) twierdzi także, że dzięki potężnej flocie Kreteńczycy kontrolowali Cyklady. Niestety, państwo Minojczyków upadło nagle w połowie XV w. p.n.e. w nie do końca jasnych okolicznościach. Prawdopodobnie główną przyczyną zagłady był wybuch wulkanu na wyspie Santoryn. Jednak w czasie, gdy Minojczycy upadli, szczyt potęgi zaczęła przeżywać inna kultura grecka, wytworzona przez plemię Achajów. Ten okres świetności miał trwać przez następne 250 lat. Nazwa wzięła się od najsilniejszego miasta tego okresu, Myken(kultura mykeńska). Cywilizacja ta zaczęła się rozwijać już od 1700r. p.n.e.

Mykeńczycy

W czasie, gdy tereny Achajów były pod wpływem Kreteńczyków, powstało pismo linearne B. Po upadku Krety Mykeńczycy się usamodzielnili i stworzyli własną cywilizację. Właśnie w najbogatszym mieście tego ludu - Mykenach - znajduje się słynna Brama Lwic, będąca najwspanialszym przykładem architektury tego okresu. Budowla ta złożona jest z tak dużych bloków kamiennych, że Grecy czasów klasycznych wierzyli, iż nie mogła tego dokonać ludzka ręka. O kulturze i poziomie Mykeńczyków świadczą także wspaniałe, złote maski grobowe z cienkiej blachy, zakładane na twarz zmarłym. W przeciwieństwie do Krety, Achajowie nie stworzyli jednolitego organizmu społecznego. Wytworzyły się miasta-państwa, często walczące ze sobą o wpływy. potrafili się oni jednak zjednoczyć. Tak stało się, jeśli wierzyć Homerowi, w czasie wojny trojańskiej, kiedy wszystkie miasta greckie pod przywództwem Myken zniszczyły Troję i zrównały miasto z z ziemią. Wydawało się, że cywilizacja ta jest u szczytu potęgi i nic przynajmniej na razie, nie może jej zagrozić. Było jednak inaczej. Na tereny greckie najechały ludy morskie. Mianem tym określa się plemiona, które uderzyły na Grecję znad Dunaju. Miasta zostały zdobyte, a większość ludności uciekła do Azji Mniejszej, głównie do Jonii.

Dorowie

Następnie wyludnioną Grecję zaczęli zasiedlać Dorowie, którzy byli także ludnością grecką, zamieszkującą północną część Bałkanów. W porównaniu do Mykeńczyków były to plemiona stojące na dużo niższym stopniu rozwoju, na wpół barbarzyńskie. Ich najazd nie był gwałtowny, trwał dwa wieki. Zapoczątkował on okres tzw. "wieków ciemnych". W tym czasie zanikłe znajomość pisma, kultura i sztuka upadły. Jednak dzięki Grekom zasiedlającym tereny dzisiejszej Turcji, którzy ją przechowali, kultura Myken wywarła znaczący wpływ na ludzi okresu klasycznego, najświetniejszego w historii tego państwa.

Zmiany w Grecji przyczyną migracji

Grecja w VIIIw. p.n.e. ukształtowała się już pod względem kulturalnym. Pojawiły się jednak różne problemy. Szczególnie dotkliwym okazał się głód ziemi, opanowanej przez arystokrację. Ludzie, bojąc się głodu, szukali sposobu na rozładowanie sytuacji. Problem ten pogłębiany był jeszcze przez wysoki przyrost naturalny, którego przyczyną był brak większych konfliktów zbrojnych. Dobrze rozwinięty handel grecki sięgał wielu ziem położonych w basenie Morza Śródziemnego. Przyczynił się on do doskonałego poznania tych obszarów. Helleni szybko zorientowali się, że nadają się one pod zasiedlenie, tym bardziej, że nie było w tym czasie żadnej potęgi w pobliżu, która mogłaby zagrozić chęciom osiedlenia się na wybranych obszarach. Nie bez znaczenia był też postęp w konstrukcji okrętów. Grecy szybko doszli do wniosku, że dobrym sposobem na rozładowanie napięć wewnętrznych jest kolonizacja okolicznych ziem. Mogło to rozwiązać problem braku ziemi.

Wielka kolonizacja

Osadnicy wyruszali z miasta założycielskiego, będącego w stosunku do zakładanych osad "miastem macierzystym" (metropolią, z greckiego meter - matka, polis - miasto). Osadnicy otrzymywali od metropolii okręt oraz zapasy i narzędzia potrzebne w początkowym okresie. Na statek zabierano też święty ogień z miasta, mający symbolizować łączność kolonii z miastem macierzystym. Kolonie często też przez długi czas były uzależnione od metropolii. Stanowiły świetny rynek zbytu dla rzemiosła greckiego oraz źródło tanich surowców (zboża, skór, drewna, niewolników, czasami także surowców mineralnych). Kolonie szybko stały się także ważnym obszarem handlu między metropolią a ludnością miejscową, którą zaczęto nazywać barbarzyńcami. Znaczyło to tyle, co "mówiący w obcym języku". Początkowo miało raczej neutralne znaczenie. Później jednak nabrało zdecydowanie negatywnego znaczenia, gdyż Grecy zauważyli swoją kulturową wyższość i zaczęli gardzić obcymi ludami.

Skutki kolonizacji

Zasięg kultury greckiej w połowie VI w. p.n.e.

Artykuł w Wikipedii dla zainteresowanych:

Wielka kolonizacja grecka

Kolonizacja ta, mająca niespotykane nigdy wcześniej takich rozmiarów, miała wiele skutków. Pod względem ekonomicznym umożliwiła rozkwit miastom macierzystym, spowodowany głównie zyskaniem nowych rynków zbytu i źródeł surowców. Poza tym niesamowity rozwój handlu przyczynił się do wprowadzenia pierwszy raz w historii pieniądza. Handel wymienny przestał wystarczać. Łatwiejsze było posługiwanie się kruszcowym pieniądzem. Ale najważniejsze zmiany dotyczyły świata kultury. Przed okresem kolonizacji grecka kultura była zamknięta. Poznanie świata, a co za tym szło - zetknięcie się z licznymi fascynującymi cywilizacjami przyczyniło się znacznie do rozwoju greckiej cywilizacji. Ale najwięcej zyskały ludy barbarzyńskie. Ponieważ Grecy stali dużo wyżej w rozwoju, przejmowali od nich język, pismo, zwyczaje, wierzenia, kulturę i sztukę. Zjawisko to określa się mianem hellenizacji. Język grecki stał się językiem międzynarodowym, pełniąc taką funkcję jak dzisiaj angielski. To właśnie dzięki wielkiej kolonizacji cywilizacja europejska oparta jest na kulturze greckiej, niejako z niej wyrasta.