Japoński/Wyrażenia czasowe w języku japońskim

System wyrażeń czasowych języka japońskiego jest mieszaniną systemu pierwotnego, wpływów chińskich oraz wpływów zachodnich. Przez użycie liczników i istnienie wielu wyrazów o tym samym znaczeniu a różnym zastosowaniu, staje się dość odległy od systemów używanych w językach europejskich.

Uwaga: w praktyce dominuje zapis - cyfry w rōmaji, reszta w kanji.

Jednostki czasu edytuj

Podstawowe jednostki czasu są podobne (zaznaczono tylko wymowy użyte do wyrażeń czasowych):

JednostkaKanjiWymowa on-yomiWymowa kun-yomi
Rokねん (nen)とし (tosi)
Miesiącげつ (getsu) oraz がつ (gatsu)つき (tsuki)
Tydzieńしゅう (shū)
Dzieńにち (nichi) oraz じつ (jitsu)か (ka) oraz ひ (hi)
Godzinaじ (ji)
Minutaふん (fun)
Sekundaびょう (byō)

Czas periodyczny edytuj

Czas na świecie mierzy się powtarzającymi się cyklicznie jednostkami - dniami tygodnia, dniami miesięcy, miesiącami. Podobnych określeń nie brakuje też w języku japońskim. Jednak jest tu pewna niespodzianka - z jednej strony nazwy miesięcy, skrajnie nieregularne w języku polskim, są po japońsku całkiem regularne, a z drugiej nazwy japońskich dni miesiąca są niezbyt regularne.

Miesiące edytuj

Nazwy miesięcy tworzy się za pomocą liczebnika on-yomi oraz końcówki 月 czytanej がつ (gatsu). Jest to właściwie jedyny ważny przypadek występowania tego czytania, w prawie wszystkich pozostałych wyrażeniach używane jest げつ (getsu).

Tylko jeden liczebnik może być użyty. Są to:

  • Dla kwietnia (4. miesiąc - 四) - し (shi), nie よん (yon)
  • Dla lipca (7. miesiąc - 七) - しち (shichi), nie なな (nana)
  • Dla września (9. miesiąc - 九) - く (ku), nie きゅう (kyū)
NumerMiesiącKanjiWymowa
1Styczeń一月いちがつ (ichigatsu)
2Luty二月にがつ (nigatsu)
3Marzec三月さんがつ (sangatsu)
4Kwiecień四月しがつ (shigatsu)
5Maj五月ごがつ (gogatsu)
6Czerwiec六月ろくがつ (rokugatsu)
7Lipiec七月しちがつ (shichigatsu)
8Sierpień八月はちがつ (hachigatsu)
9Wrzesień九月くがつ (kugatsu)
10Październik十月じゅうがつ (jūgatsu)
11Listopad十一月じゅういちがつ (jūichigatsu)
12Grudzień十二月じゅうにがつ (jūnigatsu)

Dni tygodnia edytuj

Dni tygodnia tworzy się z symbolu żywiołu w on-yomi oraz końcówki 曜日 czytanej ようび (youbi). び (bi) to historycznie rzecz biorąc udźwięcznione ひ (hi), nie jest to więc osobne czytanie.

Czasem, zwłaszcza w kalendarzach, stosuje się skróty, symbol żywiołu plus 曜 (よう, ) lub nawet sam symbol żywiołu.

Dzień tygodniaŻywiołKanjiWymowa
PoniedziałekKsiężyc月曜日げつようび (getsuyōbi)
WtorekOgień火曜日かようび (kayōbi)
ŚrodaWoda水曜日すいようび (suiyōbi)
CzwartekDrewno木曜日もくようび (mokuyōbi)
PiątekZłoto金曜日きんようび (kin'yōbi)
SobotaZiemia土曜日どようび (doyōbi)
NiedzielaSłońce日曜日にちようび (nichiyōbi)

Dni miesiąca edytuj

Dni miesięcy można podzielić na kilka grup, oznaczonych w tabelce odpowiednim kolorem tła:

  • (niebieskie) tworzone za pomocą liczebnika kun-yomi i końcówki 日 czytanej か (ka)
  • (białe) tworzone za pomocą liczebnika on-yomi i końcówki 日 czytanej にち (nichi)
  • (czerwone) nieregularne - pierwszy dzień miesiąca 一日 czytany jest ついたち (tsuitachi), co prawdopodobnie wywodzi się od słów księżyc - つき (tsuki) i wschodzić - たち (tachi)
  • (zielone) - tworzone za pomocą praktycznie nieużywanego liczebnika kun-yomi 20 - はつ (hatsu) oraz końcówki 日 czytanej か (ka). Pozostałości po tym liczebniku można spotkać jeszcze w wyrazie はたち (hatachi) oznaczającym wiek dwudziestu lat.
  • (żółte) - tworzone za pomocą liczebnika mieszanego złożonego z początku w on-yomi i końca w kun-yomi oraz końcówki 日 czytanej か (ka)

Pomimo nieregularnej wymowy, zapis jest w pełni regularny.

NumerZapisWymowa
1一日ついたち (tsuitachi)
2二日ふつか (futsuka)
3三日みっか (mikka)
4四日よっか (yokka)
5五日いつか (itsuka)
6六日むいか (muika)
7七日なのか (nanoka)
8八日ようか (yōka)
9九日ここのか (kokonoka)
10十日とおか (tōka)
11十一日じゅういちにち (jūichinichi)
12十二日じゅうににち (jūninici)
13十三日じゅうさんにち (jūsannichi)
14十四日じゅうよっか (jūyokka)
15十五日じゅうごにち (jūgonichi)
16十六日じゅうろくにち (jūrokunichi)
17十七日じゅうしちにち (jūshichinichi)
18十八日じゅうはちにち (jūhachinichi)
19十九日じゅうくにち (jūkunichi)
20二十日はつか (hatsuka)
21二十一日にじゅういちにち (nijūichinichi)
22二十二日にじゅうににち (nijūninichi)
23二十三日にじゅうさんにち (nijūsannichi)
24二十四日にじゅうよっか (nijuuyokka)
25二十五日にじゅうごにち (nijūgonichi)
26二十六日にじゅうろくにち (nijūrokunichi)
27二十七日にじゅうしちにち (nijūshichinichi)
28二十八日にじゅうはちにち (nijūhachinichi)
29二十九日にじゅうくにち (nijūkunichi)
30三十日さんじゅうにち (sanjūnichi)
31三十一日さんじゅういちにち (sanjūichinichi)

Czyli wszystko poza 1-10, 14, 20 i 24 jest on-yomi.

Godziny edytuj

Godziny tworzy się odpowiednim liczebnikiem on-yomi i jednostką 時 o wymowie じ (ji). Np. godzina ósma to 八時, czyli はちじ (hachiji).

Czas relatywny edytuj

Potrzebne są też wyrażenia przedstawiające czas w relacji do teraz - takie jak "jutro", "tydzień temu", "za dwa lata". Oto one.

Dni edytuj

Na wiele słów przedstawiających czas relatywny istnieją dwie wymowy - on-yomi, zgodna z zapisem, oraz kun-yomi - zupełnie nieregularna.

Wymowa on-yomi jest o wiele bardziej formalna - używana w keigo oraz w piśmie częściej niż zwyczajnej mowie. Na przykład zwykłym wyrazem oznaczającym "dzisiaj" jest きょう (kyō), w formie grzecznościowej こんにちは (konnichi-wa) używa się jednak on-yomi

DzieńZapisWymowa on-yomiWymowa kun-yomi
Przedwczoraj一昨日いっさくじつ (issakujitsu)おととい (ototoi)
Wczoraj昨日さくじつ (sakujitsu)きのう (kinō)
Dzisiaj今日こんにち (konnichi)きょう (kyō)
Jutro明日みょうにち (myōnichi)あした (ashita) lub あす (asu)
Pojutrze明後日みょうごにち (myōgonichi)あさって (asatte)

Miesiące, tygodnie, lata edytuj

Wyraz oznaczający kolejną jednostkę tworzy się z 来 w wymowie らい (rai) i odpowiedniej jednostki wymowie on-yomi:

  • Następnego tygodnia - 来週 - らいしゅう (raishū)
  • Następnego miesiąca - 来月 - らいげつ (raigetsu)
  • Następnego roku - 来年 - らいねん (rainen)

Wyraz oznaczający "za dwa ..." tworzy się z 再来 w wymowie さらい oraz odpowiedniej jednostki wymowie on-yomi:

  • Za dwa tygodnie - 再来週 - さらいしゅう (saraishū)
  • Za dwa miesiące - 再来月 - さらいげつ (saraigetsu)
  • Za dwa lata - 再来年 - さらいねん (sarainen)

Każdego ... edytuj

Przedrostkiem 毎 o wymowie まい, oraz jednostką w on-yomi (w kilku przypadkach dozwolone jest tu też kun-yomi) tworzy się wyrażenia typu "każdego roku", "co miesiąc", "co wieczór", "za każdym razem".

Czas absolutny edytuj

Poza oznaczaniem punktów w czasie istnieją też wyrażenia oznaczające ilość czasu. Większość z nich ma postać: liczebnik on-yomi + jednostka + 間 czytane かん (kan)

Są to:

Sekundy edytuj

On-yomi i 秒間 wymawiane びょうかん (byōkan). Np. jedna sekunda to いちびょうかん (ichibyōkan)

Minuty edytuj

On-yomi i 分間 wymawiane ふんかん (funkan). Np. jedna minuta to いっぷんかん (ippunkan)

Uwaga na zmiany fonetyczne.

Godziny edytuj

On-yomi i 時間 wymawiane じかん, (jikan) Np. osiem godzin to 八時間, czyli はちじかん (hachijikan).

Dni edytuj

Należy dodać 間 (również かん, kan) do numeru dnia. Dla jednego dnia zamiast ついたち (tsuitachi) należy użyć za podstawę いちにち (ichinichi) lub いちじつ (ichijitsu).

Np.:

  • 2 dni to ふつかかん (futsukakan)
  • 11 dni to じゅういちにちかん (jūichinichikan)

Tygodnie edytuj

On-yomi i 週間, czyli しゅうかん (shūkan). Np. jeden tydzień to 一週間 czytane (いっしゅうかん (isshūkan).

Uwaga na zmiany fonetyczne.

Miesiące edytuj

On-yomi i ヶ月間 (inny zapis to か月間) czytane かげつかん (kagetsukan). Np. jeden miesiąc to いっかげつ (ikkagetsukan).

Uwaga na zmiany fonetyczne.

Lata edytuj

Podobnie jak miesiące - on-yomi i 年間 czytane ねんかん (nenkan). Np. jeden rok to いちねんかん (ichinenkan).

Uwaga na zmiany fonetyczne.

Jednostki mieszane edytuj

Określenia używające jednostek mieszanych, np. "godzina i 20 minut", "5 minut i trzydzieści sekund" mają postać: większa jednostka z 間 + mniejsza jednostka bez 間.

Np.:

  • godzina i 20 minut - いちじかんにじゅっぷん (ichijikan nijuppun)
  • 5 minut i trzydzieści sekund - ごふんかんさんじゅうびょう (gofunkan sanjūbyō)