Japoński/Forma grzecznościowa

W zachodnim świecie, a więc i w Polsce, każdy człowiek jest traktowany jako równy. Inaczej rzecz się ma w Japonii. Ludzie są ustawiani w hierarchi społeczeństwa zależnie od swojego wieku, wykształcenia, pracy i wielu innych kryteriów. To znajduje swoje odzwierciedlenie w języku: istnieje wiele sposobów wyrażenia mysli w sposób formalny (grzeczny) oraz nieformalny. Nazywane jest to systemem grzecznościowym.

Czasowniki (動詞 - Dōshi)

W języku japońskim istnieją trzy sposoby wyrażenia czasowników: forma prosta (podstawowa, słownikowa, くだけた, kudaketa), forma uprzejma prosta (ていねい, teinei, "uprzejma") oraz zaawansowana forma uprzejma (敬語, keigo, "język grzecznościowy"). Forma kudaketa występuje w słownikach i jest uzywana w rozmowie z kolegami czy rodzina. Forma teinei jest zbudowana z rdzenia czasownika + ma + końcówki zależnej od czasu. Keigo jest zwykle tworzone przez archaiczne lub bardzo nieregularne czasowniki, które można podzielić na dwie podgrupy: 尊敬語, sonkeigo, inaczej grzecznościowy, oraz 謙譲語, kenjougo, skromny język. Sonkeigo używamy kiedy mówimy o kimś lub do kogoś o wyższym statusie, kenjougo kiedy mówimy o sobie lub o kimś (do kogoś) o niższym statusie.

Poniżej znajduje się porównanie czasowników kudaketa z tenai.

Kudaketa/Forma prosta	Teinei/Forma uprzejma	Czas	Tłumaczenie
食べる taberu	食べます tabemasu	nieprzeszły	jeść
食べない tabenai	食べません tabemasen	nieprzszły, przeczenie	nie jeść
食べた tabeta	食べました tabemashita	przeszły	zjadłem (jadłem)
食べなかった tabenakatta	食べませんでした tabemasen-deshita	przeszły, przeczenie	nie zjadłem (nie jadłem)
食べろ tabero	食べてください tabetekudasai	tryb rozkazujący	jedz
食べよう tabeyou	食べましょう tabemashou	tryb propozycji? (wyrażenie woli, proponowanie)	zjedzmy
食べて tabete	食べまして tabemashite*	forma -te	(zobacz notke poniżej)
食べれば tabereba	食べまたら tabemashitara	tryb warunkowy	jeżeli...to zjemy

• Te formy nie są często używane. Zazwyczaj używa się w tym przypadku form prostych -te lub prostego trybu warunkowego.

Język grzecznościowy (敬語 - Keigo)

W języku japońskim jest kilka sposobów na "grzeczne" wyrażanie się. Stosuje się je przeważnie wszystkie na raz - dodając przedrostki do rzeczowników, przyrostki do imion czy nazwisk, używając czasowników w formie grzecznościowej. Używane słowa czy sposób zwracania się do kogoś są zależne od sytuacji, pozycji mówiącego i drugiej osoby.

Zwracając się do kogoś, można użyć odpowiedniego słowa (np. zamiast あなた - anata, "ty") użyć nazwiska drugiej osoby dodając do niego przyrostek -san). Najbardziej chyba znany to -さん (-san), używany podobnie jak w przypadku polskiego: Pan, Pani, ale stosowany bardziej "na codzień", nie aż tak oficjalny, stosowany w stosunku do kolegów z pracy, kolegów z tej samej klasy czy szkoły.

Poniżej znajduje się lista najczęściej stosowanych przed- i przyrostków:

Przedrostek/Przyrostek	Rōmaji	Tłumaczenie
お-	o-	Grzecznościowy tytuł używany w przypadku słów rdzennie japońskich. Np. sushi → o-sushi
ご-	go-	Grzecznościowy tytuł dla słów nie rdzennie japońskich(ale nigdy nie używany do słów zapożyczonych np. z angielskiego).
-さん	-san	Pan/Pani
-ちゃん	-chan	Używane do podkreślenia bliskości w stosunku do przyjaciela, chłopaka czy męża, ale też w stosunku do małych dzieci lub jako pieszczotliwe zdrobnienie imion żeńskich. Np. Akane (imię żeńskie) → Akane-chan. W języku polskim podobną rolę odgrywa zmiękczanie imion: Joanna → Asia.
- 君(-くん)	-kun	Używane do podkreślenia czyjejś niższej pozycji (np. w szkole czy w pracy), w stosunku do małych chłopców (różni się od -chan poziomem zażyłości z drugą osobą). Np. Taro → Taro-kun
-後輩 (-こうはい)	-kohai	Używane w stosunku do kogoś o mniejszym doświadczeniu lub krótszym stażu niż mówiący, w pracy: młodszy kolega, w szkole: młodszy uczeń, kolega z młodszej klasy. Uwaga - w odróżnieniu od poniższego -senpai, kohai nie stosuje się tak jak -san, czyli jako przyrostek do nazwiska. Mówi się po prostu "kohai", nigdy "Taro-kohai".
-先輩 (-せんぱい)	-senpai	Używane w stosunku do kogoś z wyższej klasy, w szkole, starszy uczeń. Np. Taro jest uczniem klasy I a Ken jest byłym uczniem tej samej szkoły. Dla Taro Ken jest senpai, dla Kena Taro jest kohai.
-様 (-さま)	-sama	Grzecznościowy odpowiednik -san. Używany w stosunku do klientów czy kontrahentów (w pracy), do osób spoza rodziny (np ważnych gości), także w listach jako określenie grzecznościowe adresata. Np Yamada → Yamada-sama.
はん	-han	odpowiednik san w dialekcie Kansai-ben używanym w części zachodniej Japonii (m. in. w Osace i Kioto)