Japoński/Czasowniki

Wprowadzenie

Japońskie czasowniki mają dwa czasy: przeszły i teraźniejszy (lub z technicznego punktu widzenia, czas nieprzeszły, jako że czas przyszły nie jest rozróżniany). Istnieją dwa poziomy sformalizowania czasownika: prosty (tzw. wersja słownikowa) oraz uprzejmy. Następnie są dwie formy czasownikowe, bardzo istotne przy tworzeniu zwrotów czasownikowych: forma rdzenia i łącznik (znany jako forma "-te" dodawana do czasownika).

• tryb prosty rozkazujący jest postrzegany jako nieuprzejmy i jest ograniczony w zasadzie do bliskich znajomych, wśród męskich przyjaciół o ile nie zawiera niepożądanych elementów (groźba itp.)

W słownikach występuje forma prosta czasu nieprzeszłego. Występują trzy klasy czasowników, różniące się nieznacznie sposobem odmiany. Te klasy to 五段 godan ("pięcio wierszowa"), 一段 ichidan ("jedno wierszowa") i niewielka klasa czasowników nieregularnych. Poniższa tabela pokazuje jakie czasowniki (z reguły) należą do danej klasy.

Forma	Końcówka (Romaji)	Końcówka (Hiragana)
I Grupa czasowników 五段 (5-wierszowa) forma	-u, -ku, -gu, -su, -tsu, -nu, -bu, -su, -mu, i czasami -ru	-う　-く　-ぐ　-す　-つ　-ぬ　-ぶ　-す　-む , i czasami -る
II Grupa czasowników 一段 (1-wierszowa) forma	ma tendencję do zakańczania się na -iru lub -eru	ma tendencję do zakańczania się na -いる lub -える
III Grupa czasowników klasa czasowników nieregularnych (不規則)	mieści w sobie posiłkowe czasowniki suru ("robić") i kuru ("przybyć")	する i くる

Czasowniki I Grupy 五段 godan

W czasownikach 五段 godan, podczas odmiany, zmienia się ostatnia sylaba (np. hanasu (mówić): hanasu, hanasanai, hanase itp.). Podczas odmiany używają wszystkich 5 końcówek (-a, -i, -u, -e, -o), stąd ich nazwa (go to po japońsku pięć). Jeśli forma słownikowa nie posiada końcówki -ru, lub stojące przed nią samogłoski to a,u lub o, to czasownik należy do klasy 五段 godan.

話す hanasu, "mówić"

Forma czasownika	Kanji	Hiragana (Romaji)	Końcówka
Nieprzeszła	話す	はなす hanasu	hanas-u
Przeszła	話した	はなした hanashita	hanas-ita → hanashita
Nieprzeszła przecząca	話さない	はなさないhanasanai	hanas-anai
Przeszła przecząca	話さなかった	はなさなかったhanasanakatta	hanas-ana-katta
Tryb rozkazujący	話せ	はなせ hanase	hanas-e
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli)	話そう	はなそう hanasou	hanas-ou
Forma -te	話して	はなして hanashite	hanas-ite → hanashite
Tryb warunkowy	話せば	はなせば hanaseba	hanas-eba

• Forma -te oraz -ta (przeszła) czasowników godan zmienia rdzeń wyrazu zależnie od ostatniej sylaby tego rdzenia:
  1. -u → -tte, -tta (kau → katte, katta)
  2. -ku → -ite, -ita (kaku → kaite, kaita)
  3. -gu → -ide, -ida (oyogu → oyoide, oyoida)
  4. -su → -shite, -shita (hanasu → hanashite, hanashita)
  5. -tsu → -tte, -tta (katsu → katte, katta)
  6. -bu → -nde, -nda (manabu → manande, mananda)
  7. -nu → -nde, -nda (shinu → shinde, shinda)
  8. -mu → -nde, -nda (tatazumu → tatazunde, tatazunda)
  9. -ru → -tte, -tta (saru → satte, satta)

• Jeżeli czasownik kończy się na sylabę -う -u tak jak w czasowniku kau ("kupować") wtedy w przeczeniu końcówka rdzenia zamienia się na -わ -wa: かわない kawa-nai ("nie kupować"). Tak się dzieje ponieważ rdzeń jest traktowany jako wu: kawu (pomimo, iż w nowoczesnej japońszczyźnie nie istnieje sylaba wu).

Czasowniki II Grupy 一段 ichidan

W przypadku czasowników 一段 ichidan, podstawa słowa pozostaje taka sama podczas odmiany. Końcówka "-ru" rdzenia zostaje odrzucona i dodana zostaje odpowiednia końcówka.

食べる taberu ("jeść")

Forma czasownika	Kanji	Hiragana (Romaji)	Końcówka
Nieprzeszła	食べる	たべる taberu	tabe-ru
Przeszła	食べた	たべた tabeta	tabe-ta
Nieprzeszła przecząca	食べない	たべないtabenai	tabe-nai
Przeszła przecząca	食べなかった	たべなかったtabenakatta	tabe-na-katta
Tryb rozkazujący	食べろ	たべろ tabero	tabe-ro
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli)	食べよう	たべよう tabeyou	tabe-you
Forma -te	食べて	たべて tabete	tabe-te
Tryb warunkowy	食べれば	たべれば tabereba	tabe-reba

• wyjątki

hairu (wejść), hashiru (biegać), iru (potrzebować), kaeru (wracać), keru (kopać), kiru (ciąć), shiru (wiedzieć, znać), suberu (ślizgać się)

Czasowniki III Grupy nieregularne (不規則)

Dwa czasowniki nie posiadają odmiany takiej jak pozostałe, dlatego też nazywa się je czasownikami nieregularnymi.

する suru ("robić"), 来る kuru ("przyjść")

Forma czasownika	Hiragana	Romaji
Nieprzeszła	する, くる	suru, kuru
Przeszła	した, きた	shita, kita
Nieprzeszła przecząca	しない, こない	shinai, konai
Przeszła przecząca	しなかった, こなかった	shinakatta, konakatta
Tryb rozkazujący	せよ lub しろ, こい	seyo lub shiro, koi
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli)	しよう, こよう	shiyou, koyou
Forma -te	して, きて	shite, kite
Tryb warunkowy	すれば, くれば	sureba, kureba

Forma grzecznościowa (uprzejma, formalna)

W formie tej rdzenie czasownika nie ulegają zmianie, niezależnie, czy jest godan czy ichidan . Dla czasowników godan rdzeń zmienia ostatnią sylabę na -i (iku → iki-) a dla ichidan sylaba -ru jest opuszczana (taberu → tabe-).

Poniżej znajduje się przykład dla czasownika 行く, いく iku ("iść"). Dla wszystkich końcówek formalnych rdzeniem jest iki-.

• Nieprzeszła: 行きます (iki-masu)
• Przeszła: 行きました (iki-mashita)
• Nieprzeszła przecząca: 行きません (iki-masen)
• Przeszła przecząca: 行きませんでした (iki-masen deshita)
• Tryb rozkazujący: historycznie: 行きませ (iki-mase), obecnie stosuje się określone frazy
• Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli): 行きましょう (iki-mashou)
• Forma -te: 行きまして (iki-mashite)
• Tryb warunkowy: historycznie: 行きますれば (iki-masureba), obecnie używa się prostego trybu warunkowego

Przechodność i nieprzechodność czasowników

Japońskie czasowniki można podzielić na dwie grupy: przechodnie i nieprzechodnie. Posiadają one pary wyrazów podobnych znaczeń. Dla przykładu para: okureru, co oznacza "spóźnić się", i czasownik nieprzechodni: "opóźnić się".

W czasownikach przechodnich istnieje możliwość zamiany strony czynnej na bierną: "zgasił światło" → "światło zostało zgaszone". Czasowniki nieprzechodne nie mają tej właściwości: "on je", "jedzie pociąg".

Niektóre czasowniki japońskie mogą zostać zamienione na formę nieprzechodnią lub przechodnią używając odpowiednich przyrostków, które niestety nie są regularne. Np: -u -> -eru, -u -> -asu, -waru -> -eru. Jednakże, niemal wszystkie czasowniki zakończone na -su są przechodnie.

Nieprzechodnie czasowniki występują w zdaniach o konstrukcji: podmiot + が ga + czasownik, podczas gdy przechodnie: (podmiot +) dopełnienie + を o + czasownik.