Lingwa de Planeta/Zdanie złożone

W tej lekcji poznasz:

• 4 zaimki (swa, mutu, it, oni)
• 12 czasowników (pregi, kwesti, jawabi, dai, pren, helpi, go, lai, safari, gani, dansi, rasmi)
• 10 czasowników specjalnych (mog, janmog, darfi, treba, mus, gai, majbur, nidi, yao, pri)
• 8 przyimków (a, om, fo, por, kun, sin, in, fon)
• 6 partykuł pytających (hu, kwo, wo, wen, way, komo)
• 6 zaimków wskazujących (hir, dar, ahir, adar, dan, tak)
• 6 przydatnych przysłówków (yoshi, toshi, poy, snova, turan, tuy)
• 3 spójniki (sikom, obwol, yedoh)
• 4 partykuły gramatyczne (ke, unkwe, hi, ku)

Razem 59 słów.

(+34 z lekcji pierwszej = razem 93 słowa)

Zaimki w funkcji dopełnienia

Zaimki w Lidapla nie zmieniają swojej formy. Jeśli umieścisz zaimek po czasowniku, będzie on odgrywał rolę dopełnienia (to znaczy odpowiedzieć na pytanie „kogo? co?”):

Me lubi yu.	Kocham cię.

Aby powiedzieć „siebie”, używamy słowa swa (dla wszystkich zaimków).

Aby powiedzieć „wzajemnie”, „nawzajem”, many słowo mutu.

Li lubi mutu.	Oni kochali się nawzajem.
Ela bu samaji-te swa.	Ona sama siebie nie rozumiała.

Obiekt nieożywiony można zastąpić zaimkiem it.

Me vidi it.	Widzę go/ją (przedmiot).

Przetłumacz

polski	lidepla
Widzę cię.
Rozumiesz mnie.
Ona cię nie rozumiała.
Kochamy go.
Oni go nie usłyszą.
Ona nie zna siebie.
Nie usłyszycie się nawzajem.
Ty siebie nie słyszysz.
Rozumieliśmy się (nawzajem).

Główne przyimki

Aby wprowadzić dopełnienie, które odpowiada na pytanie „komu? czemu?”, używamy przyimka a.

Me ve shwo a yu.	Powiem ci.
Ta dai-te it a me.	On/ona dał/a mi to.

Aby wprowadzić dopełnienie, które odpowiada na pytanie „o kim? o czym?”, używamy przyimka om.

Me ve dumi om yu.	Będę myśleć o tobie.

Inne ważne przyimki: fo (dla), por (z powodu), kun (z), sin (bez)

Me bu go sin yu.	Nie idę bez ciebie.
Me jivi fo yu.	Żyję dla ciebie.
Ta bu kredi por yu.	Nie wierzy z twojego powodu.

Przetłumacz

polski	lidepla
dla mnie
o tobie
z powodu nas
dla was
z tobą
bez niej
z twojego powodu

Po przyimku można także postawić czasownik:

Me bu yao shwo sin samaji.	Nie chcę mówić bez zrozumienia.

Zaimki wskazujące i pytajne

Zaimki pytajne:

• hu – kto
• kwo – co
• wo – gdzie
• a wo – dokąd
• fon wo – skąd
• wen – kiedy
• way – dlaczego
• komo – jak

Zaimki pytajne są z reguły umieszczane na początku zdania. Kolejność słów w zdaniu nie zmienia się.

Kwo yu vidi?	Kto cię widzi?

Przetłumacz

rosyjski	lidepla
Kto rozumie?
Kto wiedział?
Co wiedziałeś?
Co on zrozumie?
Gdzie pracowałeś?
Gdzie będziemy pracować?
Skąd i dokąd idziesz?
Kiedy przyszedł?
Czemu nie rozumiesz?
Jak mówisz?

Możesz odpowiadać na pytania zadawane z użyciem zaimków pytajnych za pomocą zaimków wskazujących:

• se – ten
• to – tamten
• hir – tutaj
• dar – tam
• ahir – dotąd
• adar – dotamtąd
• dan – wtedy
• tak – tak, w ten sposób

Me bu samaji se.	Ja tego nie rozumiem.
Ta bu yao shwo om to.	On nie chce o tym rozmawiać.
Me jivi hir.	Mieszkam tutaj.
Nu jivi-te dar.	Mieszkaliśmy tam.
Me ve go adar.	Pójdę tam (dotamtąd)
Ta lai-te ahir.	On przyszedł tutaj (do tutaj)
Dan me samaji-te.	Wtedy zrozumiałem
Me shwo tak.	Ja tak mówię.

Zdanie złożone

Zaimki pytajne mogą stać na początku zdania podrzędnego:

Me jan way yu bu gun.	Wiem, czemu nie pracujesz.

Do tworzenia zdań złożonych używa się także słowa (spójnika) ke (że):

Me jan ke yu lubi lu.	Wiem, że kochasz go.
Ela bu samaji-te ke lu bu lubi ela.	Ona nie rozumiała, że on jej nie kocha.

Ważne, by nie mylić słów kwo i ke:

Me jan kwo yu lubi.	Wiem, co kochasz.
Me jan ke yu lubi me.	Wiem, że kochasz mnie.

W Lidepli nie ma czegoś takiego, jak dopasowanie czasów. W zdaniu podrzędnym czas gramatyczny określa czas czynności względem czynności zdania nadrzędnego.

Me shwo ke me ve go adar.	Mówię, że pójdę tam.
Me shwo-te ke me ve go adar.	Mówiłem, że tam pójdę.

Przetłumacz

polski	lidepla
Wiesz, gdzie mieszkałem.
On widzi, jak mam nadzieję.
Nie rozumiem, czego ty chcesz (yao).
Powiedzieliśmy, że oni będą podróżować (safari).
Ona nie wierzy, że przyjdziesz. (lai).
Nie wiedzą, dokąd pójdę (go).
Nie rozumiem, o czym śpiewasz (gani).
Nie wiesz, z kim ona tańczy. (dansi).
Nie rozumiem, jak ty mówisz bez myślenia.

Innym sposobem budowania zdań podrzędnych jest użycie partykuły ke po przyimku:

Me shwo-te om ke ta lubi yu.	Mówiłem o tym, że cię kocha.
Me bu yao go kun yu sin ke yu shwo ke yu lubi me.	Nie chcę iść z tobą, jeśli nie powiesz (bez tego, że powiesz), że mnie kochasz.

Znaczenie uogólniające

W języku polskim istnieje partykuła „-kolwiek”, która może wystąpić po każdym zaimku pytajnym: ktokolwiek, jakkolwiek, itp. W lidepla ten zwrot jest wyrażony za pomocą słowa: unkwe, które może również stać za dowolnym zaimkiem pytajnym (czasownik jest używany w formie podstawowej):

Me ve lai a yu, kwo unkwe yu shwo.	Przyjdę do ciebie, cokolwiek powiesz.
Me bu jawabi, hu unkwe kwesti om yu.	Nie odpowiadam, ktokolwiek by pytał o ciebie.

Czasami nie ma znaczenia, kto dokładnie coś robi. Dla takich przypadków istnieje zaimek oni, który można przetłumaczyć jako „ktoś”, „oni”. W języku polskim w takiej sytuacji używa się form bezosobowych lub 3 osoby liczny mnogiej:

Oni shwo ke ta bu lubi yu.	Mówi się, że ona cię nie kocha. Mówią, że ona cię nie kocha.
Me lubi yu, kwo unkwe oni shwo.	Kocham cię, cokolwiek mówią.

Przetłumacz

polski	lidepla
gdziekolwiek mieszkasz
o czymkolwiek myślałem
ktokolwiek przychodzi
jakkolwiek by mnie prosili

Czasowniki modalne

Specjalne czasowniki wyrażające stosunek do akcji są zwykle nazywane „modalnymi”. Mogą być używane do tworzenia sekwencji czasowników:

• mog – móc
• janmog – potrafić
• darfi – mieć pozwolenie
• treba – trzeba, potrzebować
• mus – musieć
• gai – mieć powinność („powinienem...”)
• majbur – być zmuszonym
• nidi – potrzebować
• yao – chcieć
• pri – lubieć

Czasowniki modalne mogą przyjmować partykuły określające czas gramatyczny. Czasowniki występujące po czasownikach modalnych przyjmują formę podstawową.

Yu mus helpi me.	Musisz mi pomóc
Me bu mog-te helpi yu.	Nie mogłem ci pomóc

Przed czasownikiem modalnym można pominąć zaimek osobowy. W tym przypadku zdanie nabiera znaczenia bezosobowego

Treba gun.	Trzeba pracować.

Przetłumacz

polski	lidepla
Ona będzie chciała cię zapytać.
Lubimy pracować.
Byłem zmuszony prosić (pregi).
Potrzebujesz przecież mieć nadzieję!
Potrafię kochać.
Tutaj nie wolno tańczyć (dansi).
Należy odpowiedzieć, kiedy cię spytają.
On nie przyszedł (lai), ponieważ nie chciałem go zobaczyć.

Partykuły podkreślające „hi” i „ku”

Jak już wiemy, aby podkreślić znaczenie całego zdania (a więc przede wszystkim głównego czasownika), używana jest partykuła ya. Ale w lidepla istnieje także partykuła o bardziej kierunkowym działaniu: podkreśla dokładnie to słowo, po którym się znajduje. Ta partykuła to hi:

Me hi ga bu yao go.	Jeśli chodzi o mnie, kompletnie nie chcę iść.
Me yao go hi, bu lopi.	Chcę iść (!), a nie biec.

Aby podkreślać słowa w pytaniach, używa się partykuły ku. Za jej pomocą można zapytać o konkretne słowo w zdaniu (partykułę stawiamy za nim):

Yu ku bu yao go?	To ty nie chcesz iść?

Partykuła ku jest wygodna, kiedy chcemy zadać ogólne pytanie w krótkim zdaniu:

Yu lai ku?	Przyszedłeś?

Przetłumacz

polski	lidepla
To o tobie mówię.
Czy to właśnie ona cię kocha?
Ja właśnie wiem, a nie wierzę.

Słowa przydatne do opowieści

W opowieściach, zwłaszacza o sobie, o swoich umiejętnościach, może przydać się słowo yoshi (a także, co więcej):

Me janmog gani. Yoshi me janmog rasmi.	Potrafię śpiewać. A także potrafię rysować.

W dialogu przydatne może być słowo toshi (też):

Me janmog gani. - Me toshi.	Potrafię śpiewać. - Ja też.

Słowa przydatne w określaniu kolejności i czasu wydarzeń:

• poy (potem)
• snova (znowu)
• turan (nagle)
• tuy (natychmiast):

Ta dumi, poy snova shwo.	Pomyślał, potem znowu powiedział.
Turan li lai.	Nagle przyszli.
Treba jawabi tuy.	Trzeba odpowiadać natychmiast.

Przydatne spójniki

• sikom (skoro, jako że)
• obwol (chociaż)
• yedoh (jednak)

Sikom yu bu shwo-te, me bu jan.	Skoro nie powiedziałeś, ja nie wiem.
Yu bu jawabi, obwol me kwesti.	Nie odpowiadasz, chociaż pytam.
Me bu kwesti, yedoh ta shwo.	Nie pytam, a jednak mówi.

Przetłumacz

polski	lidepla
Ja też im wierzę.
Nie pracuję. A także nie kocham cię.
Trzeba mi natychmiast zrozumieć.
Nie mogę zrozumieć, chociaż trzeba pracować.
Może nagle przyjść.
Ona nie chce robić sobie nadziei, jednak on ją kocha.
Nie chcemy znowu go widzieć.
Wierzę, skoro nie chcę bez ciebie żyć.
Potem ci odpowiem.

Nowe czasowniki

pregi	prosić (o coś)	me bu pregi-te yu, ta bu ve pregi om se, li pregi
kwesti	pytać	nu ve kwesti ta, ob yu kwesti me? ta kwesti-te om yu
jawabi	odpowiadać	ob yu jawabi-te a ta? me ve jawabi, li bu yao jawabi
dai	dawać	nu ve dai it a yu, li bu dai-te, yu dai
pren	brać	me pren it, ela bu pren-te, ob yu ve pren?
helpi	pomagać	yu helpi-te (a) me om to, nu bu ve helpi, li helpi (przyimek można opuścić, ponieważ czasownik helpi nie ma innego dopełnienia)
go	iść	nu go adar, li bu ve go kun yu, yu go-te
lai	przychodzić	ob yu ve lai? me bu lai-te, nu lai fo vidi yu
safari	podróżować	yu bu ve safari, nu safari-te, me yao safari kun yu
gani	śpiewać	me pri gani, yu bu gani-te, ela ve gani fo yu
dansi	tańczyć	nu dansi-te kun mutu, ob yu dansi? li bu ve dansi hir
rasmi	rysować	nu bu rasmi-te, me ve rasmi yu, kwo yu rasmi?

Ćwiczenia

Lubię podróżować. (Me ... .)

Chcę pojechać do Chin. (Me ... go a Jungwo.)

Pojedziesz ze mną? Proszę cię. (Ob yu ... kun me? Me ... .)

Co potrzebujemy zabrać ze sobą? (Kwo nu ... kun swa?)

Możemy wziąć, cokolwiek chcesz. (Nu ... kwo unkwe yu ... .)

Co chcesz tam zobaczyć? (Kwo yu ... dar?)

Nie wiesz, co powiedzieć? (Ob yu ... kwo ...?)

Możesz mnie zapytać, odpowiem ci. (Yu ..., me ... a yu.)

Cieszysz się? Ja też się cieszę. (Ob yu ...? Me toshi ... .)

Można śpiewać, potem tańczyć, potem znowu śpiewać z radością. (Oni ..., poy ..., poy snova ... por joi.)

Czemu nagle mówisz, że nie rozumiesz, po co podróżować? (Way yu turan ... ke yu ... fo kwo ...?)

Pytasz mnie o to? (Ob yu ... om to?)

Ale nie mogę ci odpowiedzieć, ponieważ nie rozumiem, co chcesz usłyszeć. (Bat me ... sikom me ... kwo yu ... .)

Chociaż rozumiałem ciebie. (Obwol me ... yu.)

I mam nadzieję, że zrozumiem. (E me ... ke me ... .)

O czym myślisz? Kiedy mi pomożesz? (Om kwo yu ...? Wen yu ...?)

Powinieneś pracować, a ty śpiewasz i tańczysz. (Yu ..., yedoh yu ... .)

Będę potrafił powiedzieć mu o tobie. (Me ... ... ta ...yu.)

Chociaż cię kocham. Kochałem i będę kochał. (Obwol me ... . Me ... e ... .)

Tekst

Przeczytaj tekst. Spróbuj powtórzyć ten tekst lub stworzyć własny.

Me kwesti ta: "Hu komandi hir?"

Ta bu jawabi.

Me snova kwesti: "Way yu bu jawabi? Ob yu bu mog shwo?"

Ta shwo: "Me mog. Bat me bu jan kwo shwo. Bikos me bu jan hu komandi. Nu oli lubi mutu."

(afte Jani Rodari)

komandi - dowodzić

Etykieta: „Skąd jesteś?”

Przed zadaniem pytania można przeprosić, że przeszkadzamy: Skusi.

Przy poznawaniu się można zadać pytanie: Wo yu jivi? (Gdzie mieszkasz?).

Odpowiadając używamy przyimka in (в):

Me jivi in Krakuv.	Mieszkam w Krakowie.

Można także spytać Fon wo yu lai? (Skąd (przyjechałeś, pochodzisz)?).

Odpowiadając używamy przyimka fon (z).

Nazwy krajów w Lidepli brzmią jak najbliżej tego, jak są wymawiane w języku tych krajów:

• Rusia – Rosja
• Ingland – Angilia
• Frans – Francja
• Doichland – Niemcy
• Espania – Hiszpania
• Nipon – Japonia
• Jungwo – Chiny
• Polska – Polska

Me lai fon Polska.	Pochodzę/przyjechałem z Polski.

Język pod lupą: chiński

Pomimo swojej popularności, angielski jest tylko trzeci pod względem liczby użytkowników (około 300 milionów osób). Chińskim włada ponad 2 razy więcej osób (ponad 800 milionów)!

Język chiński jest bardzo stary: uczeni znaleźli napisy na kościach ofiarnych zwierząt, sięgające co najmniej XI wieku pne.

Osobliwością chińskiego systemu pisma jest to, że znaki nie przekazują dźwięków, ale znaczenia słów. W oparciu o ten system powstało kilka dialektów, które rozwijały się niezależnie w różnych prowincjach. Z czasem dialekty utworzone na północy stały się bardziej powszechne. Służyły jako podstawa oficjalnego języka imperium chińskiego, w którym pisano wszystkie ważne dokumenty, a także języka pospólstwa, który był używany tylko w komunikacji ustnej.

Skład leksykalny języka dwukrotnie przeszedł znaczące przekształcenia: w I wieku naszej ery wraz z pojawieniem się buddyzmu język został uzupełniony całą warstwą pojęć, a od początku XX wieku język przyjął koncepcje cywilizacji zachodniej.

Fragment małego księcia po chińsku (Transkrypcja została zapisana według zasad ortograficznych lidapli, nie uwzględniając tonów):

啊！我的小王子 ......	A! wo de syao wan zi
就这样，一点一滴地，我逐渐懂得了你那忧郁的小生命。	ziou je yan, idyen-idi-de, wo ju zien dun de le ni na you yu de syao shen min
长久以来，你惟一的乐趣只是欣赏落日。	ch'han ziou I lai, ni wei i de le tsiu ji shi sin shan luo r/shi
这是我在第四天早晨知道的，当你说出：	je shi wo zai di si tien zao chen ji dao de dang ni shuo ch'hu
“我喜欢看夕阳。”	wo si huan kan si yan

Chińskie słowa składają się z sylab, z których każda ma swoje znaczenie. Brzmienie języka jest bardzo specyficzne, znacznie różni się od brzmienia języków europejskich. W chińskim znaczenie mają nie tylko same dźwięki, ale także tony, czyli jak wymawia się sylabę: czy głos podnosi się, czy jest opada, czy pozostaje na tej samej wysokości.

Wśród najczęstszych słów lidepla znajduje się wiele słów zapożyczonych z języka chińskiego.

• Przysłówki i partykuły gramatyczne: bu (nie), ba (partykuła trybu rozkazującego), gwo (partykuła aspektu odległego w czasie), zai (partykuła aspektu teraźniejszego), zuy (najbardziej), fen (partykuła ułamków), shi (dziesięć), idyen (trochę), haishi (wciąż), shao (mało, niewiele), turan (nagle)
• Rzeczowniki: jen (człowiek), bao (torba), mao (wełna), dao (droga), yuan (pracownik), guan (instytucja), bey (plecy), duza (brzuch), tuza (zając), chiza (łyżka), feng (wiatr)
• Czasowniki: zwo (robić), shwo (powiedzieć), lwo (upaść), yao (chcieć), kan (patrzeć), gun (pracować), chi (jeść), zin (wchodzić), chu (wychodzić), zun (poświęcić się czmuś), mangi (zajmować się), tungi (boleć), kaulu (rozważyć)
• Przymiotniki: hao (dobry), lao (stary), gao (wysoki), syao (mały), byen (wygodny), hwan (żółty), suan (kwaśny), guy (drogi, kosztowny), kway (szybki), lenge (zimny), lan (leniwy)

Klucz do ćwiczeń

Kolejna lekcja