Muzyka/Skala diatoniczna

Nazwy dźwięków

Dźwięki skali diatonicznej na białych klawiszach fortepianu.

W pierwszej kolejności poznajemy nazwy dźwięków skali diatonicznej. Jest to siedmiostopniowa skala, w której odległości pomiędzy kolejnymi dźwiękami wynoszą cały ton lub pół tonu. Jej dźwiękom odpowiadają białe klawisze fortepianu.

W dwunastostopniowej skali chromatycznej sąsiednie dźwięki odległe są zawsze o półton. Odpowiada im 12 kolejnych klawiszy fortepianu, zarówno białych, jak i czarnych.

Alfabet muzyczny

Czarne klawisze fortepianu występują w naprzemiennych grupach po dwa i po trzy klawisze. Jeśli znajdziemy dowolną grupę dwóch czarnych klawiszy i naciśniemy biały klawisz znajdujący się bezpośrednio na lewo od niej, będzie to dźwięk C.

Dźwięki, odpowiadające kolejnym białym klawiszom na prawo od C, to:

C, D, E, F, G, A, B

Po dźwięku B następuje znowu dźwięk C, ale o oktawę wyższy od pierwszego.

Bardziej "alfabetycznie" wygląda sekwencja rozpoczynająca się od dźwięku A (biały klawisz pomiędzy drugim a trzecim czarnym klawiszem w dowolnej grupie 3 czarnych klawiszy):

A, B, C, D, E, F, G

Jest to inny rodzaj skali diatonicznej, zwany skalą molową. Różne rodzaje skal molowych zostaną omówione w osobnym rozdziale.

Nazwy sylabowe – solmizacja

Tablica pamiątkowa Guido Monaco w Arezzo.

Ut Queant Laxis (zapis gregoriański).

Ut Queant Laxis (notacja współczesna).

Melodia hymnu Ut queant.

W XI wieku włoski mnich benedyktyński Guido z Arezzo wprowadził nazwy nut będące pierwszymi sylabami VIII-wiecznego hymnu do św. Jana Ut queant:

Ut, re, mi, fa, sol, la

Melodia tego hymnu ma tę własność, że każdy kolejny wers zaczyna się o 1 stopień skali diatonicznej wyżej niż poprzedni.

Nuta	Oryginalny tekst łaciński	Przekład dosłowny	Przekład poetycki (ks. T. Karyłowski)
ut re mi fa sol la si	Ut queant laxis    Resonare fibris Mira gestorum    Famuli tuorum Solve polluti    Labii reatum Sancte Ioannes.	Aby mogły swobodne Rozbrzmiewać gardła Wspaniałymi czynami, Sług twoich Oczyść skalane Wargi (przez) oskarżenia, Święty Janie.	By zdolne były wdzięcznymi pieśniami Twe dziwne dzieła chwalić nieprzerwanie, Pył wszelkiej winy, co nam wargi plami, Zmyj, święty Janie!

Jako nazwę siódmej nuty dodano później si (od pierwszych liter ostatniego wersu tego hymnu: Sancte Ioannes), a początkowe ut zamieniono na łatwiejsze do zaśpiewania do:

do, re, mi, fa, sol, la, si

System nazw sylabowych, nazywany solmizacją, stosowany jest przede wszystkim w językach romańskich (m. in. we włoskim, francuskim, hiszpańskim). Ten system lepiej niż alfabetyczny nadaje się do śpiewu.

Od nazw sylabowych nut pochodzi także nazwa solfeż, która oznacza naukę czytania nut głosem. Jest to jeden z przedmiotów nauczanych w szkołach muzycznych.

Zapis nutowy

Dźwięki na pięciolinii i na klawiszach pianina.

Oto dźwięki skali diatonicznej zapisane przy użyciu klucza wiolinowego:

Mnemotechnika (po angielsku) pozwalająca zapamiętać nazwy nut na kolejnych liniach i polach w kluczu wiolinowym:

A to dźwięki (o oktawę niższe) w kluczu basowym:

Mnemotechniki dla klucza basowego: