Zaimek (das Pronomen)
edytuj- W niektórych gramatykach zaimki występujące w towarzystwie rzeczownika zaliczane są (podobnie jak rodzajnik określony i nieokreślony) do grupy rodzajników (Artikewort, Determinativ). Jednak ze względu na ich zdolność występowania w zastępstwie rzeczownika, Duden, Wahrig itp. zaliczają je jednak do zaimków, np. welcher jako zaimek pytający.[1]
Deklinacja zaimków (Deklination der Pronomina)
edytuj- Większość zaimków odmienia się przez przypadki wg deklinacji (fleksji) mocnej (starke Fexion), zwanej też zaimkową (pronominale Flexion)[2].
Sing. Pl. m f n m,f,g Nom. ~er ~e ~es ~e Gen. ~es ~er ~es ~er Dat. ~em ~er ~em ~en Akk. ~en ~e ~es ~e
- W Sing. Gen. m i n potocznie spotykana jest sporadycznie końcówka słabej deklinacji -en zamiast -es.[2]
Poszczególne przypadki deklinacji zaimków
edytujDeklinacja zaimków osobowych (Personalpronomen)
edytujSing. | Pl. | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nom. | ich | du | er | sie | es | wir | ihr | sie forma grzeczn. Sie |
Gen. | meiner przest. mein |
deiner przest. dein |
seiner | ihrer | seiner | unser | euer | ihrer forma grzeczn.Ihrer |
Dat. | mir | dir | ihm | ihr | ihm | uns | euch | ihnen forma grzeczn.Ihnen |
Akk. | mich | dich | ihn | sie | es | uns | euch | sie forma grzeczn.Sie |
Deklinacja zaimków zwrotnych (Reflexivpronomen)
edytujSing. | Pl. | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
ich | du | er, sie, es | wir | ihr | sie, Sie | |
Nom. | - | - | - | - | - | - |
Gen. | - | - | - | - | - | - |
Dat. | mir | dir | sich | uns | euch | sich |
Akk. | mich | dich | sich | uns | euch | sich |
Deklinacja zaimków przed rzeczownikiem
edytuj- zaimki dzierżawcze
- zaimki nieokreślone
- kein (keine, kein)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | kein | keine | kein | keine |
Gen. | keines | keiner | keines | keiner |
Dat. | keinem | keiner | keinem | keinen |
Akk. | kein | keine | kein | keine |
Deklinacja zaimków w zastępstwie rzeczownika
edytuj- zaimki dzierżawcze
- zaimki nieokreślone
- keiner (keine, keines)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | keiner | keine | keines keins |
keine |
Gen. | keines | keiner | keines | keiner |
Dat. | keinem | keiner | keinem | keinen |
Akk. | keinen | keine | keines eins |
keine |
Inne zaimki
edytuj- der (die, das)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | der | die | das | die |
Gen. | dessen | derer pot. deren |
dessen | derer pot.deren |
Dat. | dem | der | dem | denen |
Akk. | den | die | das | die |
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | welcher | welche | welches | welche |
Gen. | welches pot. welchen |
welcher | welches pot. welchen |
welche |
Dat. | welchem | welcher | welchem | welchen |
Akk. | welchen | welche | welches | welche |
- solch (solcher, solche, solches)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | solcher | solche | solches | solche |
Gen. | solchen | solcher | solchen | solche |
Dat. | solchem | solcher | solchem | solchen |
Akk. | solchen | solcher | solches | solche |
- jeder (jede, jedes)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | jeder | jede | jedes | - |
Gen. | jedes | jeder | jedes | - |
Dat. | jedem | jeder | jedem | - |
Akk. | jeden | jede | jedes | - |
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | m, f, n | |
Nom. | derjenige | diejenige | dasjenige | diejenigen |
Gen. | desjenigen | derjenigen | desjenigen | derjenigen |
Dat. | demjenigen | derjenigen | demjenigen | denjenigen |
Akk. | denjenigen | diejenige | dasjenige | diejenigen |
- einer (eine, eines) (IP)
- irgendeiner (irgendeine, irgendeines)
Sing. | Pl. | |||
---|---|---|---|---|
m | f | n | brak | |
Nom. | einer | eine | eines eins |
- |
Gen. | eines | einer | eines | - |
Dat. | einem | einer | einem | - |
Akk. | einen | eine | eines eins |
- |
Sing. | Pl. | |
---|---|---|
m, f | brak | |
Nom. | wer | |
Gen. | wessen przest. wes |
|
Dat. | wem | |
Akk. | wen |
Sing. | Pl. | |
---|---|---|
n | brak | |
Nom. | was | |
Gen. | wessen | |
Dat. | wem | |
Akk. | was |
Sing. | Pl. | |
---|---|---|
bezosob. | brak | |
Nom. | jemand | |
Gen. | jemandes/jemands | |
Dat. | jemandem/jemand | |
Akk. | jemanden/jemand |
Zaimek wskazujący (das Demonstrativpronomen)
edytuj- Do zaimków wskazujących należą:
- der (die, das)
- zobacz też → Użycie zaimków dessen, deren i derer.
Zaimek pytający (das Interrogativpronomen)
edytuj- Do zaimków pytających należą:
Użycie zaimka pytającego welcher (welche, welches)
edytuj- W dopełniaczu (Gen.) liczby pojedynczej (Sing.) dla rodzaju męskiego (m) i nijakiego (n) możliwe są dwie formy: welches lub welchen. Forma welchen jest spotykana raczej w języku mówionym, w języku pisanym przeważa forma welches.
- W mianowniku (Nom.), jeżeli po zaimku pytającym nie występuje bezpośrednio rzeczownik, to pytanie można rozpocząć formą welches (n, Sing.) bez względu na rodzaj (m, f, n) oraz liczbę (Sing., Pl.), np. Welches sind die beliebtesten Hunderassen?[3].
Zaimek nieokreślony (das Indefinitpronomen)
edytuj- Zaimki nieokreślone to najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa zaimków. Należy zauważyć, że do zamków nieokreślonych należą słowa, które mogą być także np. rodzajnikiem, liczebnikiem itp. w zależności od konstrukcji i kontekstu zdania, a często także w zależności od intonacji. Np. słowo ein
- w zdaniu Ich habe eine Tochter.
- jest użyte przed rzeczownikiem (adnominal).
- Jeżeli nacisk leży na słowie ich, habe oder Tochter, to eine będzie rodzajnikiem nieokreślonym, który z reguły nie jest tłumaczony na jęz. polski, czyli Mam córkę.
- Jeżeli nacisk leży na słowie eine, to będzie ono liczebnikiem, czyli Mam jedną córkę.
- w zdaniu Hast du auch eine?
- jest użyte w zastępstwie rzeczownika (pronominal).
- Jeżeli eine występuje w zdaniu samodzielnie, to będzie zaimkiem nieokreślonym.
- Podział zaimków nieokreślonych może być dokonany wg różnych kryteriów:
- występujące tylko w zastępstwie rzeczownika (irgendetwas, irgendjemand, irgendwas, irgendwer, jemand, jedermann, man, niemand, nichts) lub
- odmienne, tzn. podlegające deklinacji (ein, irgendeiner, einiger, irgendjemand, jeder, jemand, kein, mancherniemand, welcher) lub nieodmienne (all, alles, irgendetwas, etwas, pot. was)
- odnoszące się tylko do istot żywych, tylko do rzeczy lub do obu kategorii
- występujące tylko w l. poj., tylko w l. mn. lub w obu liczbach.
Uwagi
edytuj- Do zaimków nieokreślonych nie zalicza się słów, które mogą być poprzedzone rodzajnikiem lub przysłówkiem/przymiotnikiem, np. ganz, viel, wenig, anderer (andere, anderes), np, sehr wenig, viel Geld, die wenigen Leute), [4].
Zaimek względny (das Relativpronomen)
edytuj- Zaimek względny wprowadza zdanie podrzędne odnoszące się do podmiotu lub całej treści zdania nadrzędnego.
- Do zaimków względnych należą:
- zobacz też → Użycie zaimków dessen, deren i derer.
Użycie zaimków względnych das vs was
edytuj- das i was jako zaimki względne często mogą być stosowane synonimicznie z uwzględnieniem kilku reguł[5]:
- Jeżeli zaimek względny odnosi się do klasycznego rzeczownika, to do wprowadzenia zdania podrzędnego używa się der (die, das) w odpowiednim rodzaju i liczbie, np. Das Haus, in dem wir wohnen.
- Jeżeli zaimek względny odnosi się do rzeczownika odprzymiotnikowego lub odimiesłowowego, szczególnie w stopniu najwyższym, to z reguły używa się was jako zaimka względnego, np. Das Schönste, was ich gesehen habe.
- Jeżeli zaimek względny wprowadza zdanie podrzędne odnoszące się do całej treści zdania nadrzędnego, to zawsze należy użyć was, np. Sie fing an zu weinen, was mich nervte.
Tabela zaimkow
edytujZaimek Pronomen |
osobowy Personalpron. |
zwrotny Reflexivpron. |
dzierżawczy Possesivpron. |
wskazujący Demonstrativpron. |
nieokreślony Indefinitpron. |
pytajny Interrogativpron. |
względny Relativpron. |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ich |
✅ | ||||||
sich |
✅ | ||||||
mein |
✅ | ||||||
der |
✅ | ✅ | |||||
dieser |
✅ | ||||||
jener |
✅ | ||||||
derjenige |
✅ | ||||||
derselbe |
✅ | ||||||
solch |
✅ | ||||||
man | ✅ | ||||||
jemand | ✅ | ||||||
niemand | ✅ | ||||||
jeder |
✅ | ||||||
einer | ✅ | ||||||
irgendeiner | ✅ | ||||||
keiner | ✅ | ||||||
all | ✅ | ||||||
etwas | ✅ | ||||||
nichts | ✅ | ||||||
wer | ✅ | ✅ | ✅ | ||||
was | ✅ | ✅ | ✅ | ||||
welcher |
✅ | ✅ | |||||
was für | ✅ |
Źródła
edytuj- ↑ praca zbiorowa, Wahrig - Richtiges Deutsch leicht gemacht, wissensmedia GmbH, Gütersloh/München, ISBN 978-3-577-07566-4, str. 399
- ↑ 2,0 2,1 praca zbiorowa, Wahrig - Richtiges Deutsch leicht gemacht, wissensmedia GmbH, Gütersloh/München, ISBN 978-3-577-07566-4, str. 404
- ↑ Duden online, Welche Form ist richtig: „welche“, „welchen “oder „welches“?, dostęp 22.02.2023
- ↑ Duden Schülerlexikon, Indefinitpronomen
- ↑ Duden online, „Das“ oder „was“? Der Gebrauch von Relativpronomen, dostęp 28.02.2023