Wikibooks

Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Konstytucja

< Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej
Spis treści

Konstytucja

edytuj

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • podać przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego obywatelstwa • wyjaśnić, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej • omówić najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm) • korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omówić podstawowe prawa i wolności w niej zawarte. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Gdy będzie mowa o konstytucji jako formie aktu prawnego będzimy pisali to małą literą. Gdy zaś będzie mowa o polskiej konstytucji, Konstytucji RP, będziemy pisali to wielką literą.

Zasada konstytucjonalizmu

edytuj
Konstytucjonalizm (zasada konstytucjonalizmu)
Zasada, zgodnie z którą zadaniem konstytucji jest takie ograniczenie władzy instytucji państwowych, aby prawa i wolności obywateli były chronione.
Konstytucja (ustawa zasadnicza): Akt określający podstawowe normy prawne obowiązujące w danym państwie. Odróżnia się od on innych aktów prawnych większą trwałością (gwarantowaną np. specjalnym sposobem zmiany).

Rola ustawy zasadniczej:

  • określenie ustroju państwa,
  • wyznaczenie kompetencji najwyższych organów państwa,
  • zagwarantowanie obywatelom ich podstawowych praw, w oparciu o które będzie stanowione prawo,
  • potwierdzenie prawa władz do rządzenia,
  • jednoczenie obywateli wokół wspólnych wartości;

Rodzaje konstytucji:

  • ze względu na zakres regulowanych spraw:
    • pełne,
    • niepełne (małe; zwykle przyjmowane jako rozwiązania przejściowe, określające podstawowe zasady ustroju państwa do czasu uchwalenia konstytucji pełnej, np. Mała Konstytucja RP z 1992 r.),
  • ze względu na formę:
    • pisane,
    • niepisane (np. w Wielkiej Brytanii nie ma jednego aktu prawnego o nazwie konstytucja, co nie znaczy, że w Zjednoczonym Królestwie nie ma konstytucji: stanowią ją m.in. Wielka Karta Swobód, ogólnie przyjęte zasady konstytucyjne - konwenanse - a także przyjęte przez Wielką Brytanię konwencje międzynarodowe).

Najważniejsze konstytucje w historii Polski

edytuj
  1. Konstytucja 3 Maja (1791 r.),
  2. Mała Konstytucja (1919 r.),
  3. Konstytucja Marcowa (1921 r.),
  4. Konstytucja Kwietniowa (1935 r.),
  5. Mała Konstytucja (1947 r.),
  6. Konstytucja PRL (1952 r.),
  7. Mała Konstytucja (1992 r.),
  8. obowiązująca Konstytucja RP:
    • uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe: 2 kwietnia 1997 r.,
    • referendum konstytucyjne: 25 maja 1997 r.,
    • wejście w życie: 17 października 1997 r.

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.

edytuj

Budowa:

  • preambuła - uroczysty wstęp do konstytucji,
  • 13 rozdziałów i 243 artykuły:

 

Przykłady zapisów w Konstytucji RP zgodnych z zasadą konstytucjonalizmu:

  • wprowadzenie trójpodziału władzy,
  • zagwarantowanie nadrzędności Konstytucji RP w polskim porządku prawnym,
  • zagwarantowanie istnienia systemu demokratycznego,
  • zapisanie w Konstytucji RP katalogu najważniejszych praw i wolności obywatelskich.

Wybrane podstawowe prawa i wolności gwarantowane przez Konstytucję RP:

prawa i wolności osobiste prawa i wolności polityczne prawa i wolności ekonomiczne prawa socjalne prawa i wolności kulturalne
  • nietykalność osobista,
  • wolność osobista,
  • prawo do ochrony prywatności,
  • wolność komunikowania się,
  • nienaruszalność mieszkania,
  • wolność poruszania się po terytorium RP,
  • wolność sumienia i wyznania,
  • wolność słowa
  • wolność organizowania i uczestniczenia w zgromadzeniach publicznych itp.
  • wolność zrzeszania się,
  • prawo do strajku,
  • bierne prawo wyborcze,
  • czynne prawo wyborcze,
  • prawo do składania wniosków, skarg, petycji itp.
  • prawo do własności,
  • prawo dziedziczenia,
  • wolność wyboru zawodu
  • prawo do bezpiecznych warunków pracy,
  • prawo do ochrony zdrowia,
  • prawo do nauki,
  • prawo do renty, emerytury, zasiłków itp.
  • wolność twórczości artystycznej,
  • wolność badań naukowych,
  • wolność korzystania z dóbr kultury

Gwarantowana przez Konstytucję RP wolność sumienia i wyznania (i zgodna z tymi wolnościami zasada rozdzielności Kościoła i państwa) nie musi oznaczać (i obecnie nie oznacza) braku współpracy między organami państwowymi i kościelnymi dla wspólnego dobra; zasady tej współpracy są uregulowane w konkordacie, czyli umowie międzynarodowej między Polską i Stolicą Apostolską.

Najważniejsze zasady ustrojowe określone w Konstytucji RP:

Sposoby zapewnienia Konstytucji trwałości, nadrzędności i powszechnej akceptowalności:

  • istnienie Trybunału Konstytucyjnego, który m.in. orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
  • szczególny tryb uchwalania (i zmiany) Konstytucji:

 

Stany nadzwyczajne

edytuj
Stany nadzwyczajne
Przewidziane w Konstytucji RP możliwości zmiany niektórych elementów ustroju państwa w przypadku wystąpienia szczególnych zagrożeń.
nazwa Stan wojenny Stan wyjątkowy Stan klęski żywiołowej
sytuacja pozwalająca na wprowadzenie
  • zewnętrzne zagrożenie państwa
  • zbrojna napaść na terytorium Polski
  • realizacja zobowiązania sojuszniczego do wspólnej obrony
  • zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa
  • zagrożenie bezpieczeństwa obywateli
  • zagrożenie porządku publicznego
  • katastrofa naturalna
  • poważna awaria techniczna
podmiot decydujący o wprowadzeniu
  • wprowadza Prezydent RP na wniosek rządu
  • decyzja Prezydenta podlega zatwierdzeniu przez Sejm w ciągu 48h
  • wprowadza rząd, wydając rozporządzenie
  • Sejm musi zaakceptować jedynie przedłużenie stanu klęski żywiołowej
maksymalny czas obowiązywania
  • brak prawnych ograniczeń
  • maksymalnie 90 dni (oraz możliwość jednorazowego przedłużenia na 60 dni)
  • 30 dni, po tym okresie Sejm może przedłużyć obowiązywanie
Źródło: „https://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Pomocnik_olimpijczyka_-_Elementy_wiedzy_obywatelskiej_i_ekonomicznej/Konstytucja&oldid=197231”