Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Zasady demokracji
Zasady demokracji
edytujZwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyjaśnić zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym • porównać demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną (liberalną) • przedstawić i zilustrować przykładami zalety i słabości demokracji. Tego wymaga od Was podstawa programowa.
Demokracja
edytujDemokracja to ustrój, w którym:
- podstawowymi zasadami są wolność osobista, równość polityczna i godność człowieka,
- władze powoływane są na określony czas,
- władze poddane są kontroli społeczeństwa,
- (prawie) wszyscy obywatele wybierają władzę,
- decyzje zapadają w głosowaniu większością głosów,
- istnieje pluralizm (wielość) poglądów i wzajemny szacunek wśród obywateli.
- Suwerenność ludu (suwerenność narodu)
- Koncepcja, zgodnie z którą źródłem władzy są obywatele. W związku z tym zasada ta jest podstawą demokracji.
Rodzaje demokracji:
Każda władza niegwarantująca praw mniejszościom może przemienić się we władzę tyrańską, tzn. nierespektującą podstawowych praw części obywateli (mniejszości) - każda, zatem również władza wybrana w głosowaniu przez większość obywateli. Mamy wtedy do czynienia z tyranią większości.
Metody zapobiegania tyranii większości:
- zasada konstytucjonalizmu, czyli istnienie w państwie konstytucji (takiego prawa, które jest nadrzędne i powszechnie akceptowane), gwarantującej pewne prawa wszystkim obywatelom,
- zasada podziału władzy, czyli przydzielanie przez obywateli prawa do sprawowania nad nimi władzy różnym instytucjom tak, by się wzajemnie kontrolowały,
- zasada państwa prawnego, czyli ograniczenie działania instytucji przez normy prawne (zapobieżenie samowoli władzy),
- demokratyczna kultura polityczna społeczeństwa, czyli takie postępowanie (w tym potrzebna do niego wiedza i umiejętności), system wartości i postawa, które sprzyjają dobremu funkcjonowaniu demokracji.
Należy zwrócić uwagę, że nawet najlepsze instytucje i rozwiązania prawne, jak konstytucjonalizm czy trójpodział władzy, nie uchronią państwa przed rządami tyrańskimi, jeśli obywatele nie będą wykazywać się postawą obywatelską, wzajemnym zaufaniem i kierować się wartościami demokratycznymi (np. dążeniem do kompromisu, otwartością, krytycyzmem), słowem - demokratyczną kulturą polityczną.
Widocznym przykładem demokratycznej kultury politycznej jest istnienie silnego społeczeństwa obywatelskiego.
Elementy demokracji bezpośredniej we współczesnej Polsce
edytuj- Referendum narodowe
- Ustosunkowanie się społeczeństwa do kontrowersyjnej lub bardzo ważnej kwestii poprzez głosowanie bezpośrednie (np. referendum o wejściu Polski do Unii Europejskiej).
Referendum jest wiążące, gdy frekwencja (stosunek ilości osób głosujących do ilości osób uprawnionych do głosowania) przekroczy 50%.
Może je zarządzić:
- Sejm bezwzględną większością głosów,
- Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną w uchwale bezwzględną większością głosów.
W drodze wyjątku od powyższej reguły, jeśli zmiana Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII z wnioskiem o referendum konstytucyjne może wystąpić posłów, Senat lub Prezydent RP - na ich żądanie Marszałek Sejmu musi zarządzić referendum.
O ważności referendum decyduje Sąd Najwyższy.
- Referendum lokalne
- Ustosunkowanie się społeczności lokalnej (zamieszkującej obszar jednostki samorządu terytorialnego, której dotyczy referendum) do sprawy dla niej istotnej (np. wniosku o odwołanie wójta lub wyrażenia zgody na utworzenie lokalnego podatku).
Referendum lokalne jest wiążące, gdy frekwencja przekroczy 30%.
Zarządza je organ wykonawczy (np. wójt) odpowiedniego rodzaju samorządu terytorialnego na wniosek:
- organu stanowiącego samorządu (np. rady gminy),
- co najmniej 10% pełnoletniej ludności gminy, powiatu, a w przypadku referendum wojewódzkiego - 5% mieszkańców województwa.
Protesty wyborcze rozpatruje odpowiedni sąd okręgowy.
- Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
- Prawo grupy co najmniej 100 tysięcy pełnoletnich obywateli polskich do zgłoszenia projektu ustawy.