Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Zasady demokracji

Spis treści

Zasady demokracji edytuj

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyjaśnić zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym • porównać demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną (liberalną) • przedstawić i zilustrować przykładami zalety i słabości demokracji. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Demokracja edytuj

Demokracja to ustrój, w którym:

  • podstawowymi zasadami są wolność osobista, równość polityczna i godność człowieka,
  • władze powoływane są na określony czas,
  • władze poddane są kontroli społeczeństwa,
  • (prawie) wszyscy obywatele wybierają władzę,
  • decyzje zapadają w głosowaniu większością głosów,
  • istnieje pluralizm (wielość) poglądów i wzajemny szacunek wśród obywateli.
Suwerenność ludu (suwerenność narodu)
Koncepcja, zgodnie z którą źródłem władzy są obywatele. W związku z tym zasada ta jest podstawą demokracji.

Rodzaje demokracji:

 

Każda władza niegwarantująca praw mniejszościom może przemienić się we władzę tyrańską, tzn. nierespektującą podstawowych praw części obywateli (mniejszości) - każda, zatem również władza wybrana w głosowaniu przez większość obywateli. Mamy wtedy do czynienia z tyranią większości.

Metody zapobiegania tyranii większości:

  • zasada konstytucjonalizmu, czyli istnienie w państwie konstytucji (takiego prawa, które jest nadrzędne i powszechnie akceptowane), gwarantującej pewne prawa wszystkim obywatelom,
  • zasada podziału władzy, czyli przydzielanie przez obywateli prawa do sprawowania nad nimi władzy różnym instytucjom tak, by się wzajemnie kontrolowały,
  • zasada państwa prawnego, czyli ograniczenie działania instytucji przez normy prawne (zapobieżenie samowoli władzy),
  • demokratyczna kultura polityczna społeczeństwa, czyli takie postępowanie (w tym potrzebna do niego wiedza i umiejętności), system wartości i postawa, które sprzyjają dobremu funkcjonowaniu demokracji.

Należy zwrócić uwagę, że nawet najlepsze instytucje i rozwiązania prawne, jak konstytucjonalizm czy trójpodział władzy, nie uchronią państwa przed rządami tyrańskimi, jeśli obywatele nie będą wykazywać się postawą obywatelską, wzajemnym zaufaniem i kierować się wartościami demokratycznymi (np. dążeniem do kompromisu, otwartością, krytycyzmem), słowem - demokratyczną kulturą polityczną.

Widocznym przykładem demokratycznej kultury politycznej jest istnienie silnego społeczeństwa obywatelskiego.

Elementy demokracji bezpośredniej we współczesnej Polsce edytuj

Referendum narodowe
Ustosunkowanie się społeczeństwa do kontrowersyjnej lub bardzo ważnej kwestii poprzez głosowanie bezpośrednie (np. referendum o wejściu Polski do Unii Europejskiej).

Referendum jest wiążące, gdy frekwencja (stosunek ilości osób głosujących do ilości osób uprawnionych do głosowania) przekroczy 50%.

Może je zarządzić:

  • Sejm bezwzględną większością głosów,
  • Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną w uchwale bezwzględną większością głosów.

W drodze wyjątku od powyższej reguły, jeśli zmiana Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII z wnioskiem o referendum konstytucyjne może wystąpić   posłów, Senat lub Prezydent RP - na ich żądanie Marszałek Sejmu musi zarządzić referendum.

O ważności referendum decyduje Sąd Najwyższy.

Referendum lokalne
Ustosunkowanie się społeczności lokalnej (zamieszkującej obszar jednostki samorządu terytorialnego, której dotyczy referendum) do sprawy dla niej istotnej (np. wniosku o odwołanie wójta lub wyrażenia zgody na utworzenie lokalnego podatku).

Referendum lokalne jest wiążące, gdy frekwencja przekroczy 30%.

Zarządza je organ wykonawczy (np. wójt) odpowiedniego rodzaju samorządu terytorialnego na wniosek:

  • organu stanowiącego samorządu (np. rady gminy),
  • co najmniej 10% pełnoletniej ludności gminy, powiatu, a w przypadku referendum wojewódzkiego - 5% mieszkańców województwa.

Protesty wyborcze rozpatruje odpowiedni sąd okręgowy.

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
Prawo grupy co najmniej 100 tysięcy pełnoletnich obywateli polskich do zgłoszenia projektu ustawy.