Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Naród i mniejszości narodowe

Naród i mniejszości narodowe

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyjaśnić, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeństwie (np. na "swoich" i "obcych") i podać możliwe sposoby przeciwstawiania się przejawom nietolerancji • wyjaśnić, co dla ciebie oznacza być Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty narodowej) i czym obywatelstwo różni się od narodowości • wyjaśnić, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja • wymienić mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) żyjące obecnie w Polsce i przedstawić przysługujące im prawa • na podstawie samodzielnie zebranych materiałów scharakteryzować jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację) • wyjaśnić, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą pod3.mują swoją więź z ojczyzną • wyjaśnić, odwołując się do wybranych przykładów, czym według ciebie jest patriotyzm • porównać patriotyzm z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem • wykazać, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm • przedstawić, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Narodowość i obywatelstwo

Dwa rodzaje narodu:

Naród polityczny

Państwowa wspólnota obywateli oparta na więzi sformalizowanej (obywatelstwo).

Naród etniczny

Wspólnota utworzona na bazie tego samego pochodzenia (mitycznych wspólnych przodków), języka, przywiązania do ziemi rodzinnej, tradycji, obyczajów, religii, świadomości odrębności od innych i wytworzonej tożsamości.

Narodowość

Subiektywne poczucie przynależności do narodu, poczucie tożsamości narodowej. Narodowość ma ma następujące cechy:

• nie jest nikomu nadawana - jest to sprawa indywidualna każdego człowieka,
• można ją zmienić - wystarczy do tego świadoma, przemyślana decyzja.

Obywatelstwo

Stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. W ramach tego stosunku państwo gwarantuje jednostce przestrzeganie jej praw i wymaga podporządkowania się nakładanym na nią obowiązkom.

Państwo narodowe

Państwo zamieszkane w większości przez jeden naród. W państwie tym żyją również inne narody będące mniejszościami.

Państwo wielonarodowe

Państwo zamieszkałe przez kilka narodów, z których żaden nie dominuje w sposób znaczący.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

Mniejszość

Grupa ludzi żyjących na terenie państwa, w którym większość obywateli jest innej narodowości (mniejszość narodowa), innego wyznania (mniejszość religijna), innej orientacji seksualnej (mniejszość seksualna), innego koloru skóry (mniejszość rasowa) itp.

Porównanie mniejszości narodowej i etnicznej

Mniejszość narodowa	Mniejszość etniczna
to grupa obywateli polskich, która
jest mniej liczebna od pozostałej części ludności,
w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli kulturą, językiem lub tradycją,
dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji,
jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Polski od co najmniej 100 lat,
ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,	ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,
utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.	nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie (gdyż takiego państwa nie posiada).
Mniejszości narodowe w Polsce to (malejąco według liczebności): 1) Niemcy, 2) Białorusini, 3) Ukraińcy, 4) Litwini, 5) Rosjanie, 6) Słowacy, 7) Żydzi (w sensie narodowym, a nie religijnym; czujący związek z Izraelem), 8) Czesi, 9) Ormianie (czujący związek z Armenią)	Mniejszości etniczne w Polsce to (malejąco według liczebności): 1) Romowie, 2) Łemkowie, 3) Tatarzy, 4) Karaimi

Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo posługiwać się własnym językiem, zakładać własne instytucje i stowarzyszenia, nauczać w szkołach swojego języka, historii i kultury, a w pewnych sytuacjach (gdy dany region jest zamieszkany w dużej części przez jedną mniejszość) również posługiwać się dokumentami w języku mniejszości (np. w gminie Jemielnica/Gemeinde Himmelwitz, współzamieszkiwanej przez Polaków i mniejszość niemiecką).

Wybrane instytucje i prawo chroniące mniejszości:

• dokument końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) z Kopenhagi z 1990 r. (dokument nie jest prawnie wiążący dla państw),
• Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r. (dokument jest prawnie wiążący dla państw),
• Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej zajmuje się zbieraniem danych na temat przestrzegania praw człowieka, w tym praw mniejszości,
• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz ustawy.

Grupa narodowościowa

Grupa ludzi innej narodowości niż większość mieszkańców Polski, która (w przeciwieństwie do mniejszości narodowej) przebywa na terytorium Polski przez mniej niż 100 lat lub nie posiada polskiego obywatelstwa (np. Wietnamczycy). Członkowie grup narodowościowych - tak jak wszyscy obywatele - nie mogą być prześladowani, dyskryminowani, upokarzani itp., jednak nie przysługują im prawa przyznane mniejszościom narodowym (np. do nauczania języka ojczystego w szkołach).

Separatyzm

Ruch społeczny dążący do wyodrębnienia zamieszkiwanego przez mniejszość regionu lub uzyskania dla niego autonomii. Często w swoich działaniach posuwa się do terroryzmu (np. ETA w Hiszpanii, IRA w Wielkiej Brytanii, Organizacja Wyzwolenia Palestyny).

Autonomia

Niezależność. W polityce autonomia oznacza formę rządów sprawowaną na określonym terenie, charakteryzująca się (częściową) niezależnością od władz centralnych państwa, na terenie którego leży autonomia (np. Autonomia Palestyńska). Autonomia nie jest tożsama z samorządem lokalnym: o ile samorząd jest rowiązaniem powszechnym (dotyczy całego kraju), o tyle autonomia jest ustanawiana "w drodze wyjątku" i zazwyczaj ma dużo większe kompetencje niż samorząd.

Dialekt

Odmiana języka mówionego używana na ograniczonym terytorium przez określoną grupę społeczną, odróżniająca się od innych odmian języka pewnymi cechami fonetycznymi, gramatycznymi i słownikowymi. Przykładem jest dialekt kaszubski.

Swoi i obcy

Patriotyzm

Postawa wynikająca z "miłości do ojczyzny", cechująca się troską o dobro wspólne i zachowywaniem szacunku dla innych narodów i kultur. Można wyróżnić:

• patriotyzm czasu wojny, często charakteryzujący się walką za wolność, gotowością do oddania życia za ojczyznę itp.,
• patriotyzm czasu pokoju (patriotyzm obywatelski), charakteryzujący się m.in. aktywnym działaniem w celu rozwoju gospodarczego, rozwoju kultury, uczestniczeniem w życiu publicznym, otwartością, postawą krytyczną (czyli cechującą się weryfikowaniem własnych poglądów).

Kosmopolityzm

Postawa cechująca się brakiem szczególnego przywiązania do kraju i narodu swego pochodzenia.

Nacjonalizm

Postawa cechująca się przedkładaniem interesu i losu swojego narodu (często utożsamianego z krajem) nad interesy i losy innych narodów.

Szowinizm

Skrajna odmiana nacjonalizmu, cechująca się bezkrytycznym i bezwzględnym dążeniem do wywyższenia własnego narodu kosztem innych (np. antysemityzm, rasizm) i brakiem tolerancji. Postawa ta może wypływać z ksenofobii.

Ksenofobia

Strach przed "obcymi" (innymi narodami, osobami o innym kolorze skóry itp.) i wypływająca z niego wrogość.

Rasizm

Postawa szowinistyczna skierowana przeciw ludziom innej rasy (o innym kolorze skóry).

Antysemityzm

Postawa szowinistyczna skierowana przeciw ludności żydowskiej.

Najgorszym w skutkach przejawem antysemityzmu było działanie nazistowskiej III Rzeszy Niemieckiej pod wodzą Adolfa Hitlera - antysemityzm w wydaniu hitlerowców przybrał następującą postać:

• pozbawienie osób pochodzenia żydowskiego praw publicznych i inne formy dyskryminacji tej ludności, znęcanie się fizyczne, napiętnowanie (zgodnie z tezą Hitlera, Żydzi byli gorszym narodem niż inne),
• odizolowanie osób pochodzenia żydowskiego od innych (np. poprzez getta, czyli wydzielone obszary, na które przymusowo przesiedlano ludność określonego pochodzenia/wyznania),
• "ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej" (eksterminacja) poprzez umieszczanie Żydów w obozach koncentracyjnych i obozach zagłady (osoby innego pochodzenia również były zsyłane do tych obozów) - wskutek tego zginęło ok. 6.000.000 Żydów (ww. działania po II wojnie światowej określono terminami Holokaust, tzn. całopalenie, i Szoah, tzn. zagłada).

Stereotyp

Uproszczony i (często) nieprawdziwy pogląd na daną społeczność lub sytuację oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy. Często wiąże się on z uprzedzeniami wobec grupy, której dotyczy (nie jest to jednak reguła: stereotyp może być pozytywny, negatywny, prześmiewczy itp., np. Polacy są złodziejami, Niemcy są pracowici).

Wybrane źródła stereotypów narodowych:

• historyczne doświadczenia wynikające z kontaktu przedstawicieli jednej narodowości z przedstawicielami drugiej (np. zachowanie Polaków wyjeżdżających do Wielkiej Brytanii może być utożsamiane przez Brytyjczyków z cechami wszystkich Polaków),
• sztuka (np. utwory literackie), której wytwory mogą prezentować dany naród w określony sposób,
• poglądy polityczne i wypowiadane opinie, które mogą rozpowszechnić stereotypy funkcjonujące w małej grupie na całą społeczność;

Tolerancja

Postawa szacunku wobec "inności": innych poglądów, innego wyznania, innego koloru skóry, innej narodowości itd. Można wyróżnić rodzaje tolerancji:

• tolerancję negatywną - rodzaj tolerancji, która sprowadza się (w tym ujęciu) do powstrzymania się od przemocy wobec osób o innych cechach niż nasze,
• tolerancję pozytywną - rodzaj tolerancji, która zakłada nie tylko uszanowanie odmienności (tolerancja negatywna), ale również chęć poznania i zrozumienia innych przekonań.

Tolerancja nie oznacza przyzwolenia na wszelkiego rodzaju zachowania. Jak każde zjawisko, ma ona swoje granice, w tym głównie zasadę poszanowania wolności innych osób. Oznacza ona, że łamanie praw i wolności innych osób, zgodnie z zasadą "wolność jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego", nie może być tolerowane.

Oczywiście każdy indywidualnie ustala granice swojej tolerancji - należy jednak pamiętać o nieformalnej zasadzie wzajemności, która mówi, że innych należy traktować tak, jak samemu chciałoby się być traktowanym.

Dyskryminacja

Gorsze traktowanie pewnej grupy osób ze względu na jej cechy (np. narodowość, orientację seksualną, płeć).

Polacy jako mniejszość narodowa

Polonia

Polscy emigranci (Polacy, którzy wyjechali z Polski) oraz ich potomkowie, którzy zachowują polską tożsamość narodową.

Największe skupiska Polonii na świecie to:

• Stany Zjednoczone (ok. 10.600.000),
• Niemcy (ok. 2.000.000),
• Brazylia (ok. 1.960.000),
• Francja (ok. 1.050.000),
• również Kanada, Białoruś, Litwa, Rosja, Wielka Brytania, Australia, Ukraina, Czechy, Kazachstan, Szwecja, Włochy i inne państwa (łącznie Polonia liczy ok. 21.000.000 osób).

Główne przyczyny emigracji Polaków:

• potrzeby ekonomiczne (np. dawniej emigracja do Stanów Zjednoczonych, obecnie do Wielkiej Brytanii),
• szukanie azylu (np. we Francji, w Wielkiej Brytanii),
• zsyłki (np. na Syberię),
• zmiana granic (np. z Litwą, Ukrainą, Białorusią),
• wojenne migracje ludności (np. do Kazachstanu).

Azyl

Schronienie udzielane przez państwo obywatelowi innego państwa, który w swoim państwie jest prześladowany, dyskryminowany, ścigany itp. ze względu na swoje poglądy polityczne, wyznanie, kolor skóry itp.

Wybrane sposoby podtrzymywania łączności z Polską:

• działalność organizacji polonijnych (np. Kongres Polonii Amerykańskiej, Stowarzyszenie Wspólnota Polska), które zajmują się m.in. pielęgnacją kultury polskiej za granicą oraz budowaniem więzi między osobami polskiego pochodzenia,
• działalność państwowych instytucji polskich (np. Instytuty Polskie), które m.in. popularyzują kulturę polską za granicą,
• kontakty z rodziną i znajomymi w Polsce,
• działalność polskich mediów za granicą (np. TVP Polonia, Polsat 2, TVN International) i mediów polonijnych (np. Polskie Radio Londyn),
• działalność przedsiębiorców prowadzących sklepy z polską żywnością, prasą itp., które obok swojej zasadniczej działalności stają się miejscem spotkań Polaków na emigracji.