Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Samorząd
Samorząd edytuj
Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • uzasadnić potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podać przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców • wyjaśnić, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości; odnieść je do przykładów z życia własnego regionu i miejscowości • wymienić najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazać, jak odnosi się to do twojego codziennego życia • przedstawić sposób wybierania samorządu powiatowego oraz jego przykładowe zadania • przedstawić sposób wybierania samorządu wojewódzkiego oraz jego przykładowe zadania. Tego wymaga od Was podstawa programowa.
Samorządy edytuj
- Samorząd
- Struktury odrębne od władzy centralnej, mające ograniczony przez władzę centralną zakres kompetencji, dysponujące niezależną władzą.
Samorządy mogą powstawać w różnych dziedzinach życia. Ponieważ każdy ma inne cechy, wyróżniamy następujące rodzaje samorządów:
- Państwo zdecentralizowane
- Państwo, w którym samorząd terytorialny nie podlega władzom państwowym: ma swoje własne zadania i uprawnienia. Urzędy centralne oczywiście również mają swoje zadania, m.in. prowadzenie polityki zagranicznej, obronnej, uchwalanie budżetu państwa, wymiar sprawiedliwości.
- Państwo scentralizowane
- Państwo, w którym organ centralny sprawuje władzę i kontrolę nad organami regionalnymi: wszystkie istotne decyzje (również te o charakterze regionalnym i lokalnym) zapadają w centralnym ośrodku władzy - są więc narzucane organom niższych szczebli.
W latach 1944-1989 samorządność w Polsce praktycznie nie istniała, a większość decyzji zapadała w Warszawie. Polska była więc państwem scentralizowanym. W 1990 r. przywrócono samorząd gminny, a 1 stycznia 1999 r. w życie weszła reforma administracyjna, w wyniku której w~Polsce powstał trójstopniowy samorząd terytorialny: gminny, powiatowy oraz samorząd wojewódzki. Mieszkańcy każdego z rodzajów samorządu tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową, która ma prawo do bezpośredniego i wyłącznego decydowania o jej sprawach (zgodnie z zasadą samorządności). To oznacza, że Polska jest obecnie państwem zdecentralizowanym.
- Zadania własne
- Zadania, które samorząd wykonuje na własną odpowiedzialność, we własnym imieniu i z własnych środków. Na przykład zadaniem własnym gminy jest budowa i konserwacja dróg gminnych.
- Zadania zlecone
- Zadania wykonywane przez samorząd w imieniu centralnych organów państwa, które finansują wykonanie tego zadania. Na przykład zadaniem zleconym gminie jest wydawanie dowodów osobistych (co jest realizowane przez urząd gminy).
- Zasada pomocniczości (zasada subsydiarności)
- Zasada, według której decyzje powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu władzy tak, aby osoby, których one dotyczą, miały jak największy na te decyzje wpływ. Mówiąc inaczej, państwo powinno służyć pomocą tylko tam, gdzie samorząd i obywatele nie mogą sobie sami poradzić lub ich działanie byłoby nieefektywne. Państwo ma odgrywać rolę strażnika dobra wspólnego.
Wybory samorządowe edytuj
- Wybory samorządowe (wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, Rady m.st. Warszawy i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast)
- Dokonywane przez mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego wybory (niektórych) władz tych jednostek. Bezpośrednio wybierani są radni do wszystkich organów stanowiących oraz gminne organy wykonawcze.
Wybory samorządowe są czteroprzymiotnikowe (4P):
- powszechne, tzn. każdy obywatel ma prawo (nie obowiązek) wziąć w nich udział,
- czynne prawo wyborcze oznacza, że każdy ma prawo oddać głos w wyborach (po ukończeniu najpóźniej w dniu wyborów 18 lat, o ile jego prawa nie zostały ograniczone lub nie został ich pozbawiony wyrokiem sądu),
- bierne prawo wyborcze oznacza, że każdy ma prawo wystartować w wyborach i być wybieranym (w przypadku kandydowania na urząd wójta/burmistrza/prezydenta musi mieć ukończone 25 lat, zaś w przypadku kandydowania na urząd radnego wystarczy mieć skończone najpóźniej w dniu wyborów 18 lat),
- równe, tzn. każdy może oddać tylko jeden głos, który jest tak samo ważny jak głos innych,
- bezpośrednie, tzn. kandydat zostaje wybrany (wygrywa wybory) na dany urząd tylko i wyłącznie na podstawie głosowania wyborców,
- odbywają się w głosowaniu tajnym, tzn. stwarzane są warunki do zapewnienia tajności oddanego głosu (np. kabiny do głosowania).
Prawa wyborcze w części wyborów samorządowych przysługują nie tylko obywatelom polskim, ale również obywatelom Unii Europejskiej:
- w wyborach do rad gmin: czynne i bierne prawo wyborcze,
- w wyborach organu wykonawczego w gminie: czynne prawo wyborcze.
- Kadencja
- Okres pełnienia funkcji. W przypadku władz samorządowych trwa 5 lat (od roku 2018).
Należy pamiętać, że prawo do kontroli władz przysługuje obywatelowi zawsze, również po wyborach. Każdy obywatel ma prawo do informacji na temat działalności swojego samorządu, zagwarantowane jest to m.in. poprzez prawo uczestniczenia w sesjach rady gminy lub jej komisji.
Wybrane zadania rodzajów samorządu terytorialnego w Polsce edytuj
| Gmina (2477 gmin) | Powiat (314 powiatów ziemskich i 66 grodzkich) | Województwo (16 województw) | ||
|---|---|---|---|---|
| samorząd wojewódzki | wojewoda (administracja rządowa zespolona) | |||
| edukacja |
|
|
|
|
| kultura |
|
|
|
|
| zdrowie |
|
|
|
|
| pomoc społeczna |
|
|
|
|
| bezrobocie |
|
|
|
|
| ochrona konsumentów |
|
| ||
| drogi |
|
|
|
|
| transport |
|
|
|
|
| usługi komunalne |
|
|
| |
| nieruchomości |
|
|
|
|
| bezpieczeństwo |
|
|
|
|
| inne |
|
|
|
|