Pszczelarstwo/Ekonomia

Znaczenie pszczoły miodnej i pszczelarstwa

Określenie "Pszczoła" kojarzy się przeważnie z gatunkiem europejskiej pszczoły miodnej Apis mellifera mellifera, ale pod względem zoologicznym jest to licząca co najmniej 20 tysięcy gatunków nadrodzina owadów obejmująca pszczoły i grzebacze. Większość z nich prowadzi samotniczy tryb życia, ale są również takie, które wytworzyły skomplikowane struktury społeczne. Najwyżej zorganizowane społeczności tworzą gatunki z podrodziny pszczół właściwych (Apinae), do których oprócz plemienia pszczół miodnych (Apini) należą trzmiele (Bombini) i nieznane w Europie pszczoły bezżądłe (Meliponini). Zarówno pszczoły miodne, jak i pszczoły bezżądłe z plemienia Meliponini wytwarzają miód. Produkcja miodu i innych produktów pasiecznych (pyłek, kit pszczeli, mleczko pszczele, jad pszczeli) nie stanowi jednak głównego kryterium ogromnego gospodarczego znaczenia. Pod względem gospodarczym największe znaczenie ma aspekt zapylania roślin.

Rola pszczół w zapylaniu roślin

Ok. 90% wszystkich roślin, a 70% roślin użytkowych to rośliny owadopylne (entomofilne). 1/3 produktów żywnościowych ma bezpośredni lub pośredni związek z zapylaniem przez owady. Wśród owadów zapylających najważniejszą grupę stanowią pszczoły miodne (Apis). Cechą odróżniającą je od innych owadów jest wierność jednemu gatunkowi kwiatów, polegająca na tym, że podczas jednego oblotu pszczoła odwiedza jeden gatunek kwitnącej rośliny. Pyłek osadzający się na włoskach zbieraczki jest przenoszony na kwiat tego samego gatunku, zwiększając znacznie prawdopodobieństwo jego zapylenia.

Obecność rodzin pszczelich przy plantacjach entomofilnych roślin użytkowych poprawia znacznie zbiory, w przypadku rzepaku o ok. 30%. Sady owocowe są również w dużym stopniu uzależnione od zapylania kwiatów przez pszczoły, ale chłody poniżej 10°C powodują, że pszczoły miodne nie latają i ich nie zapylają. Do roślin wymagających zapylenia przez owady lub takich, u których zwiększa ono wielkość i jakość plonu należą również słoneczniki, koniczyna biała i czerwona, ogórki, truskawki oraz uprawy nasienne wielu roślin, np. cebuli, kapusty i marchwi. Produkcja rolna i nasienna na plantacjach roślin uzależnionych od owadów zapylających jest obecnie niemożliwa bez ustawiania przy nich uli z pszczołą miodną, od niedawna również rodzinek trzmieli hodowlanych (Bombini) i hodowli murarki ogrodowej (Osmia rufa), ponieważ wielkie połacie jednorodnych upraw są niedostępne dla dziko żyjących, coraz rzadziej spotykanych gatunków pszczół, muchówek czy motyli. Trzmiele zapylają głównie pomidory, ogórki, bób, słoneczniki i koniczynę czerwoną, a ich głównym atutem jest fakt, że odwiedzają kwiaty wcześnie rano i późno wieczorem, nawet w niskich temperaturach, gdy pszczoły miodne nie latają. Ponadto długi języczek trzmieli pozwala im na sięganie głębiej położonego nektaru, który dla pszczół jest niedostępny. Jednak skuteczność zapylania przez trzmiele i pszczoły samotnice w warunkach naturalnych nie jest tak wysoka jak pszczół miodnych, ze względu na oblatywanie różnorodnych, przypadkowych kwiatów, które nie należą do tego samego gatunku. Doskonałym zapylaczem czereśni, wiśni i grusz są murarki ogrodowe, które zbierają pyłek z kwiatów od kwietnia do czerwca.

Odpowiednie napszczelenie, czyli ilość rodzin pszczelich w danym rejonie, jest również warunkiem zachowania tzw. bioróżnorodności w naturze. Przyjmuje się, że dla Polski optymalne przeciętnie napszczelenie powinno wynosić 3 rodziny na hektar, a całkowita ilość rodzin pszczelich powinna wynosić ok. 1,5-2 miliony w całym kraju. Najwięcej rodzin pszczelich odnotowano w Polsce w roku 1985 - 2,6 milionów w 230 tys. pasiek, ale od tego okresu ta liczba znacznie zmalała (50 tys. w roku 1999). Średnio w jednej pasiece znajduje się 20 rodzin pszczelich.

Produkcja i spożycie miodu na świecie

Miód jest najstarszą znaną ludziom "słodyczą", spożywaną przez ludzi od zarania dziejów. Obecnie produkcja i spożycie miodu jest rejestrowane m. in. przez FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa):

• W roku 1999 produkcja miodu na świecie wyniosła 1.200.000 ton.
• Głównymi producentami są Rosja, Chiny, USA, Meksyk, Argentyna, Kanada, Brazylia i Australia.
• Głównymi eksporterami są Chiny, Meksyk i Argentyna.
• Największe zbiory miodu przeliczone na rodzinę pszczelą osiągają Australia i Kanada.
• Największymi konsumentami i importerami są Niemcy, Japonia i Wielka Brytania.
• W Unii Europejskiej średnie spożycie miodu na jednego mieszkańca wynosi 600g rocznie, od 300g w Grecji do 1800g w Niemczech.

Kraj	Rodziny pszczele	Pasieki	Prod. miodu p.a.	Wydajność rodz. pszcz. p.a.	Spożycie mieszk. p.a.
Świat	62.372.922		1.073.017 ton
Afryka			161.190 ton
Ameryka			314.150 ton
. Agentyna			5. miejsce produkcja 1 miejsce eksport
. Brazylia		300.000		20 kg	0,1 kg
Australia i Oceania			28.337 ton
Australia	600.000	10.000	17.000-25.000 ton	67 kg
Azja			248.253 ton
. Iran	2.700.000		28.500 ton	12 kg
Europa			321.087 ton
. Austria	300.000	25.000
. Belgia	100.000	11.000
. Cypr	10.000	500
. Czechy	500.000	60.000
. Dania	150.000	6.000
. Estonia	42.000	3.000
. Finlandia	50.000	4.000
. Francja	1.200.000	100.000	1995 - 32.000 tony 2011 - 20.000 ton 2014 - 10.000 ton		2015 - 40.000 ton
. Grecja	1.300.000	22.000
. Hiszpania	2.250.000	25.000	33.000 ton
. Holandia	80.000	10.000
. Irlandia	20.000	2.000
. Litwa	40.000	3.000
. Luksemburg	10.000	500	200 ton
. Łotwa	50.000	3.000
. Malta	8.000	200
. Niemcy	930.000	100.000	16.000 ton	15-20 kg	1,1-1,2 kg
. Polska	1.250.000	45.000	13.600 ton		0,3 kg
. Portugalia	600.000	25.000
. Słowacja	250.000	20.000
. Słowenia	160.000	9.000
. Szwajcaria	145.000	15.000
. Szwecja	145.000	14.000
. Węgry	600.000	16.000
. Wielka Brytania	270.000	40.000
. Włochy	1.000.000	75.000

Bibliografia

• Systematyka rodzaju Apis