Pszczelarstwo/Hodowla

Hodowla pszczół

Hodowla pszczół ma na celu z jednej strony zachowanie gatunku pszczoły miodnej, a z drugiej wyhodowanie pszczół o cechach korzystnych z punktu widzenia pszczelarstwa. Każda placówka hodowlana lub indywidualny hodowca inaczej ustala hierarchię przydatnych cech składających się na tzw. wartość użytkową pszczół. W pasiece nastawionej na produkcję miodu główny nacisk jest kładziony na miodność, pasieki specjalizujące się w produkcji propolisu hodują pszczoły mocno kitujące, natomiast dla pszczelarza-hobbysty największe znaczenie ma łagodność. Zgodnie z Ustawą o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich z 1997 roku hodowla zwierząt, w tym również hodowla pszczół, to zespół zabiegów, zmierzających do poprawienia założeń dziedzicznych (genotypu) zwierząt gospodarskich, w zakres których wchodzi selekcja i dobór osobników do kojarzenia prowadzony w warunkach prawidłowego chowu oraz ocena wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt gospodarskich.

Wartość użytkowa

Wartość użytkową, czyli zespół cech przydatnych z punktu widzenia ich wykorzystania w pasiece, określa się w tzw. ocenie terenowej. Polega ona na porównaniu cech rodzin pszczelich pochodzących od różnych matek w konkretnych warunkach środowiskowych. Na podstawie tego porównania hodowca i pszczelarz ma możliwość wyboru materiału do dalszej hodowli.

Kryteria hodowlane

Ogólnie w hodowli pszczół zwraca się przede wszystkim uwagę na następujące cechy:

Łagodność

Agresywność lub łagodność pszczół zależy od wielu czynników, z których głównym jest uwarunkowanie genetyczne. Poza tym pszczoły bywają czasem agresywne, np. jeżeli matka przestaje być dla nich atrakcyjna, gdy rodzina zaczyna chorować lub podczas przeglądów dokonywanych przy niesprzyjającej pogodzie.

Łagodność może być oceniana podczas każdego otwarcia ula.

bardzo łagodna = jeden jedyny podmuch dymu podczas otwierania ula wystarczy, by przy strząsaniu pszczół z ramek nie było ani jednego użądlenia

łagodna = w razie potrzeby kilka podmuchów dymu, nie więcej niż jedno użądlenie jest dopuszczalne

nerwowa = po podymieniu pszczoły krążą wokół ciebie gotowe do ataku

złośliwa = pszczoły atakują bez względu na dym, praca bez kapelusza nie jest możliwa

Rojliwość

Rojliwość jest oceniana w sezonie rojowym.

brak = rodzina nie roi się nawet w trzecim roku życia królowej, zaczątki mateczników pozostają puste

mała = mateczniki zaczerwione, ale przy dodaniu miejsca nie są dalej pielęgnowane

średnia = mateczniki są zaczerwione i nadal pielęgnowane po poszerzeniu, jedynie odebranie ramek z czerwiem uspokaja nastrój rojowy

znaczna = rodzina wypuszcza rój mimo dodania miejsca i odebrania ramek

Rozwój wiosenny

Rozwój wiosenny należy oceniać w okresie kwitnienia iwy, wiśni i jabłoni.

bardzo szybki = rodzina z łatwością osiąga siłę odpowiednią na wykorzystanie pożytku bez odsklepiania plastrów lub podkarmiania pobudzającego, ilość pszczół pozwala na zasilanie nimi słabszych rodzin

szybki = rodzina osiąga odpowiednią siłę na wykorzystanie pożytku bez pobudzania

normalny = osiągnięcie siły na pożytek możliwe tylko przy pomocy podkarmiania pobudzającego

wolny = nawet przy pobudzaniu pszczoły nie osiągają odpowiedniej siły przed kwitnięciem wiśni

Zimotrwałość

Zimotrwałość jest oceniana od początku października do pierwszego oblotu wiosennego.

bardzo dobra = taka sama ilość pszczół na początku i na końcu zimowli. Praktycznie brak osypu

dobra = niewielki osyp, zimowla przebiega bez zakłóceń

słaba = osyp jest spory, ale rodzina ma pewne przeżycie zimowli

brak = rodzina osypała się podczas zimowli lub musi zostać rozwiązana

Trzymanie się plastra

Trzymanie się plastra można oceniać podczas każdego otwarcia ula.

bardzo spokojne = pszczoły są jak przyklejone do plastra i nie odrywają się nawet przy dłuższych zabiegach

spokojne = pojedyncze pszczoły rozbiegają się, ale większość jest spokojna

rozbiegane = przy wyciąganiu ramki pszczoły biegają do komórek z miodem, by się nasycić

niespokojne = pszczoły uciekają z plastra pozostawiając nawet otwarty czerw bez ciepła i ochrony

Metody określania przynależności rasowej/ liniowej

• Na podstawie cech morfologicznych
  • indeks kubitalny, wielkość skrzydeł, zakończenie żyłki radialnej
  • długość języczka
  • długość włosków na tergitach odwłoka i barwa owłosienia
  • szerokość IV tergitu/ szerokość pierścieni filcowych
  • kolor oskórka

Sposoby unasieniania

Unasienianie naturalne

Trutowisko

Trutowisko to izolowany naturalny obszar geograficzny (wyspa, dolina itp.) o promieniu co najmniej 10 km, na którym występuje jedna linia trutni (pnie ojcowskie). W miesiącach letnich (czerwiec/lipiec) na trutowiska zwożone są młode, jeszcze niezapłodnione królowe w małych ulikach weselnych w celu odbycia lotów godowych. W Europie Środkowej miejsc nadających się na trutowisko (niedostępnych dla obcych trutni) jest niewiele. Trutowiska europejskie znajdują się przeważnie na wyspach Morza Północnego lub w niżej położonych rejonach alpejskich.

Unasienianie sztuczne/ instrumentalne (inseminacja)

Historia

Pierwsza próba udanego unasienienia matki pszczelej została przeprowadzona w roku 1927 przez dr L. Watsona. W latach czterdziestych XX wieku inseminowano matki pszczele tylko w celach naukowych, a od ok. roku 1970 sztuczne unasienianie jest przeprowadzane również przez indywidualnych hodowców pszczół. W porównaniu z unasienianiem naturalnym, którego efekt w dużej mierze zależy od pogody, inseminacja może być przeprowadzana w dowolnych warunkach klimatycznych. Poza tym do inseminacji królowych można użyć spermy pochodzącej od kontretnie wybranych trutni (różnego pochodzenia), natomiast na trutowisku wszystkie znajdujące się tam królowe parują się z przypadkowymi trutniami pochodzącymi z rodzin ojcowskich.

Bibliografia

• Paleolog, J. Wybrane zagadnienia z hodowli pszczół, Częstochowa 2006