Wikibooks

Uciążliwość zapachowa/Klasyfikacja zapachów według rodzaju

< Uciążliwość zapachowa
Spis treści

Klasyfikacja zapachów według rodzaju

edytuj
Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat Hendrik Zwaardemaker, sekcja „Klasyfikacja_zapachów”.
Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat Zapach, sekcja „Klasyfikacja zapachów według rodzaju”.

Pierwsze znane próby klasyfikacji zapachów pochodzą z lat ok. 300 p.n.e. Arystoteles wyodrębniał 6 klas zapachów, wzorowanych na znanej już wówczas klasyfikacji smaków[1][2]. Linneusz (1752) wyodrębnił 7 klas (aromatyczny, pachnący, ambrozji, czosnkowy, kozi, odpychający i budzący mdłości), a Zwaardemaker (1895) – 9 klas.

Na przełomie XIX i XX w. uważano, że wszystkie znane zapachy są komponowane z kilku "zapachów podstawowych" (analogia do trzech podstawowych barw). Hans Henning (1915) przypisał hipotetycznym zapachom podstawowym nazwy (kombinacja tych 6 zapachów jest znana jako graniastosłup zapachów): korzenny, kwietny, owocowy, żywiczny, przypalony i gnilny. Próby doświadczalnego potwierdzenia poprawności założenia podejmowano przez wiele lat[3][4][2][1].

W drugiej połowie XX w. dużą popularność zyskała hipoteza Johna Amoore'a i Roberta Moncrieffa, dotycząca związku zapachów podstawowych czynnikami stereochemicznymi. Amoore proponował wyodrębnienie 7. klas zapachu, związanych z obecnością w nabłonku węchowym chemoreceptorów z „gniazdkami” o różnych kształtach („teoria stereochemiczna”, „model klucza i zamka”)[5].

Linneusz
1764 		Zwaardemaker
1895 		Hennig
1916 		Crocker-Henderson
1927 		Amoore
1952/62 		Schutz
1964
aromatyczny aromatyczny *** *** *** ***
*** eterowy owocowy kwaśny eterowy eteryczny
wonny wonny *** *** ***
*** kwiatowy kwiatowy kwiatowy kwiatowy ***
*** *** *** *** słodki
*** *** *** *** miętowy ***
*** *** balsamiczny *** kamforowy ***
*** *** korzenny *** *** korzenny
*** *** *** *** *** oleisty
ambrozji ambrozji *** *** piżmowy ***
*** przypalony przypalony przypalony *** ***
cebulowo-czosnkowy cebulowo-czosnkowy *** *** ***
koźli koźli *** koźli *** ***
*** *** *** *** *** siarkowy
*** *** *** *** *** zjełczały
cuchnący odrażający zgniły *** zgniły ***
mdlący mdlący *** *** *** ***
*** *** *** *** *** metaliczny
*** *** *** *** piekący ***

Współcześnie poszukiwań "zapachów podstawowych" zaniechano. Zostało wykazane, że w nabłonku węchowym znajduje się ok. 300 różnych chemoreceptorów, które są tylko częściowo selektywne (zob. Receptory węchowe i kodowanie zapach oraz Linda B. Buck, Richard Axel, Nagroda Nobla 2004)[6][7].

Klasyfikacja według rodzaju zachowała znaczenie praktyczne. Jest stosowana np. w przemyśle spożywczym, gdzie wyodrębnia się np. zapachy "słodkie" (np. karmelowe, miodowe, cytrusowe, maślana, "kwaśne" i "słone" (adaptacja klasyfikacji Arystotelesa). Duża liczba grup i podgrup jest wyodrębniana np. w czasie ocen jakości win lub kosmetyków. Stosowane są tzw, "koła zapachów" ("The Aroma Wheel")[8]. W tabeli poniżej przedstawiono dla przykładu specjalistyczną klasyfikację zapachów perfum, opracowaną przez francuskie Stowarzyszenie Perfumiarzy (zob. też Perfumiarz)[9].

Klasyfikacja zapachów perfum[9]
A. Cytrusowe B. Kwiatowe C. Paprociowe D. Szyprowe E. Leśne (drzewne) F. Ambrowe (orientalne) G. Skórzane
nuty zapachowe: cytrynowa, bergamotowa, pomarańczowa, grejpfrutowa nuty zapachowe: różana, jaśminowa, fiołekowa, bzowa, konwaliowa, narcyzowa, tuberozowa nuty zapachowe: lawendowa, leśna, mchu dębowego, kumarynowa, bergamotowa nuty zapachowe: mchu dębowego, labdanum, paczuli, bergamoty nuty zapachowe: sandałowa, paczuli, cedrowa, wetiwerowa (baza kompozycji męskich: lawenda, cytrusy) nuty zapachowe: ambrowe, waniliowe, labdanowe, wyraziste zwierzęce nuty zapachowe: dymne, palonego drewna, tytoniu (początkowe – ewoluujące ku kwiatowym)
Cytrusowe Jednokwiatowe Paprociowe Szyprowe Leśne Ambrowo-kwiatowo-leśne Skórzane
Cytrusowo–kwiatowo–szyprowe Kwiatu lawendy Paprociowo-ambrowo-słodkie Szyprowo-kwiatowe Leśno-iglasto-cytrusowe Ambrowo-kwiatowo-korzenne Skórzano-kwiatowe
Cytrusowo–korzenne Bukiet kwiatowy Paprociowo-ambrowo-kwiatowe Szyprowo-kwiatowo-aldehydowe Leśno-aromatyczne Ambrowo-łagodne Skórzano-tytoniowe
Cytrusowo–leśne Kwiatowo–zielone Paprociowo-korzenne Szyprowo-owocowe Leśno-korzenne Ambrowo-cytrusowe
Cytrusowo–aromatyczne Kwiatowo–aldehydowe Paprociowo-aromatyczne Szyprowo-zielone Leśno-korzenno-skórzane Ambrowo-kwiatowe
Kwiatowo–leśne Szyprowo-aromatyczne Leśno-korzenno-ambrowe
Kwiatowo–leśno–owocowe Szyprowo-skórzane

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Amir Madany Mamlouk: Approaches for Mapping the Odor Space (ang.). W: dyplom [on-line]. www.inb.uni-luebeck.de, 2002-07-03. [dostęp 2010-09-18].
  2. ↑ 2,0 2,1 W. S Cain, E. C. Carterette, M. P. Friedmann. History of research on smell. „Handbook of Perception”. VIA. Tasting and Smelling, s. 197-243, 1978 (ang.). 
  3. ↑ H Henning: Der Geruch. Leipzig: Barth, 1916. (niem.)
  4. ↑ Veit Roessner, Aribert Rothenberger and Patricia Duchamp-Viret. And what about basic odors?. „Behavioral and Brain Sciences”. 31, s. 87-88, 2008. Cambridge University Press. DOI: 10.1017/S0140525X08003488. 
  5. ↑ John E. Amoore, E. Hautala. Odor as an ald to chemical safety: Odor thresholds compared with threshold limit values and volatilities for 214 industrial chemicals in air and water dilution. „J Appl Toxicol”. 3 (6), s. 272-90, Dec 1983. DOI: 10.1002/jat.2550030603. PMID: 6376602. 
  6. ↑ Linda B. Buck: Unraveling the Sense of Smell (ang.). The Nobel Foundation, 2004. [dostęp 2012-01-30].
  7. ↑ Richard Axel: Scents and Sensibility: A Molecular Logic of Olfactory Perception (ang.). The Nobel Foundation, 2004-12-08. [dostęp 2012-01-30].
  8. ↑ The Aroma Wheel (ang.). en.wikipedia.org. [dostęp 2010-10-12].
  9. ↑ 9,0 9,1 Fabienne Paria (tłum. Krystyna J. Dąbrowska): Wielka księga perfum. Warszawa: Wydawnictwo książkowe „Twój Styl”, 1998. ISBN 83-7163-072-7.
Powrót do spisu treści
Źródło: „https://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Uciążliwość_zapachowa/Klasyfikacja_zapachów_według_rodzaju&oldid=449332”