Wikibooks

Chiński/Pinyin

< Chiński
Lekcje: Pinyin - 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9
Subpages: Spis treści - Tradycyjne - Ćwiczenia


W tej lekcji poznasz pisownię pinyin, transkrypcji standardowego języka mandaryńskiego. Mimo, że wiele z liter jest takich samych lub podobnych do ich europejskich odpowiedników, istnieje kilka ważnych różnic.

Wymowa

edytuj

Język mandaryński brzmi być może całkowicie obco dla naszego ucha, ale jest w rzeczywistości bardzo prosty do nauki. Język ten posiada dosyć niewielką ilość sylab, co przekłada się na małą liczbę dźwięków koniecznych do nauczenia się. Co więcej, wiele z tych dźwięków jest podobnych do tych znanych z języka polskiego lub innych języków europejskich.

Jedną z najważniejszych cech języka chińskiego jest obecność tonów. Ze względu na niewielką ilość sylab, zmiany wysokości tonu pomagają w rozróżnianiu słów. Niektóre z dialektów chińskiego posiadają do dziewięciu tonów, mandaryński ma ich tylko cztery, dzięki czemu jest relatywnie prostszy w nauce. Początkującym uczniom trudno jest rozróżnić tony i wyrazy, najczęściej kiedy nie jest się pewnym kontekstu.

Lekcja ta poświęcona jest nauce pinyin, co umożliwi zrozumienie i odtworzenie wszystkich sylab i tonów języka chińskiego.

Sylaby

edytuj

Każda sylaba posiada trzy części: nagłos, wygłos (inaczej zwany rymem) oraz ton.

  • Nagłos to początkowa spółgłoska lub spółgłoski sylaby (w tym przypadku spółgłoski to wszystkie litery poza a, e, i, o, u, y). Istnieją trzy przypadki kiedy nagłosem są dwie litery (zh, ch, sh) i jeden przypadek kiedy spółgłoska nie jest nagłosem (w-). We wszystkich pozostałych przypadkach nagłosem jest jedna spółgłoska.
  • Ton reprezentowany jest przez mały symbol ponad sylabą. Rozróżniamy cztery takie symbole: ˉ, ˊ, ˇ orazˋ. Dwie kropki nad literą ü (jak niemiecki umlaut) nie mają nic wspólnego z tonami. W przypadku tej litery symbole wyglądają następująco: ǖ, ǘ, ǚ i ǜ.
  • Wygłos jest pozostałą częścią sylaby, to jest tym, co pozostaje po usunięciu nagłosu i tonu. Jednakże w kilku przypadkach żeby otrzymać wygłos trzeba wykonać kilka dodatkowych czynności:
  • Jeżeli rym zaczyna się yu-, zmień to na ü-.
  • Jeżeli rym zaczyna się u-, ale nagłos to j, q, lub x, zmień u- na ü-.
  • Jeżeli rym zaczyna się y-, zmień to na i-. Jeżeli w efekcie otrzymasz dwa razy i pod rząd, zmień je na jedno i.
  • Jeżeli rym zaczyna się na w-, zmień to na u-. Jeżeli otrzymasz dwa razy u pod rząd, zmień je na jedno u.
  • Jeżeli rym to i a nagłos to zh, ch, sh, r, z, c, s, to zignoruj i - nie ma rymu.

Nagłos i wygłos

edytuj

Zapis nagłosu

edytuj
Pinyin IPA Polska wymowa (w przybliżeniu)
b [p] pomiędzy b a p
p [pʰ] jak w polskim
m [m] jak w polskim
f [f] jak w polskim
d [t] pomiędzy d a t
t [tʰ] jak w polskim
n [n] jak w polskim
l [l] jak w polskim
g [k] pomiędzy g a k
k [kʰ] jak w polskim
h [x] tylne h z mocniejszym wydechem
j [tɕ] pomiędzy dź ć
q [tɕʰ] ć
x [ɕ] ś
zh [tʂ] pomiędzy dż a cz
ch [tʂʰ] cz
sh [ʂ] sz
r [ʐ] ż
z [ts] między dz a c
c [tsʰ] jak w polskim
s [s] jak w polskim
w [w] ł
y [j] j oprócz yi, w której y wymawiamy jak i

Zapis wygłosu

edytuj
Pinyin IPA Polska wymowa (w przybliżeniu)
a [ɑ] jak w polskim
o [u̯ɔ] jak w polskim
e [ɤ], [ə] jak w polski, gardłowo
ê [ɛ] jak w polskim, płasko
ai [aɪ] aj
ei [ei] ej
ao [ɑʊ] jak w polskim lub, rzadziej, skracając o do ł, tj. ał
ou [ou̯] oł
an [an], [ɛn] jak w polskim, krótko
en [ən] jak w polskim, krótko
ang [ɑŋ] jak w polskim, ale często z głuchym g
eng [ɤŋ] najczęściej jak ęg, z głuchym g
er [aɻ], [ɤɻ] jak w polskim, z głuchym r; jeśli występuje samodzielny wygłos, często e pomija się, czasem też wygłos poprzedzający ulega przekształceniu (najczęściej pomija się wtedy i lub n)
i [i] jak w polskim lub, w połączeniu z nagłosami z, zh, c, ch, s oraz sh, gdzie wymawiamy jak polski y (np. shi = szy)
ia [iɑ] ja
ie [iɛ] je
iao [iɑʊ] ja-o, przy czym nie można przekształcać a-o w ało
iu [iou̯] joł
ian [an], [ɛn] jan
in [in] jak w polskim, krótko
iang [iɑŋ] jang z głuchym g
ing [iŋ] ing z głuchym g
u [u], [y] jak w polskim
ua [u̯ɑ] ła
uo [u̯ɔ] pomiędzy u-o a ło, wymowa zależy od nagłosu (np. duo = du-o, guo = gło)
uai [uɑɪ] łaj
ui [ueɪ] łej
uan [uʌn] łan
un [uən] jak w polskim, za wyjątkiem nagłosów j, q, x i y, gdzie wymawia się jak ün (patrz niżej)
uang [uəɑŋ] łang, z głuchym g
ong [ʊŋ] pomiędzy ąg a ong, z głuchym g
ü [y] jak niemieckie u-umlaut
üe [yɛ] pomiędzy je a u’je, nosowo (np. xue = ś(u)je)
üan [yɛ] pomiędzy u’łen a u’łan, nosowo (np. lüan = l(u)łan)
ün [yn] pomiędzy un a yn, nosowo
iong [iʊŋ] pomiędzy jąg a jong, z głuchym g (np. xiong = sią(g))

Tabela możliwych kombinacji chińskich nagłosów i wygłosów

edytuj
b p m f d t n l g k h j q x zh ch sh r z c s w y
a ba pa ma fa da ta na la ga ka ha zha cha sha za ca sa
o bo po mo fo
e de te ne le ge ke he zhe che she re ze ce se
ai bai pai mai dai tai nai lai gai kai hai zhai chai shai zai cai sai
ei bei pei mei fei dei nei lei gei kei hei zhei shei zei
ao bao pao mao dao tao nao lao gao kao hao zhao chao shao rao zao cao sao
ou pou mou fou dou tou nou lou gou kou hou zhou chou shou rou zou cou sou
an ban pan man fan dan tan nan lan gan kan han zhan chan shan ran zan can san
en ben pen men fen nen gen ken hen zhen chen shen ren zen cen sen
ang bang pang mang fang dang tang nang lang gang kang hang zhang chang shang rang zang cang sang
eng beng peng meng feng deng teng neng leng geng keng heng zheng cheng sheng reng zeng ceng seng
i bi pi mi di ti ni li ji qi xi zhi chi shi ri zi ci si
ia lia jia qia xia
ie bie pie mie die tie nie lie jie qie xie
iao biao piao miao diao tiao niao liao jiao qiao xiao
iu miu diu niu liu jiu qiu xiu
ian bian pian mian dian tian nian lian jian qian xian
in bin pin min nin lin jin qin xin
iang niang liang jiang qiang xiang
ing bing ping ming ding ting ning ling jing qing xing
u bu pu mu fu du tu nu lu gu ku hu zhu chu shu ru zu cu su
ua gua kua hua zhua chua shua
uo duo tuo nuo luo guo kuo huo zhuo chuo shuo ruo zuo cuo suo
uai guai kuai huai zhuai chuai shuai
ui dui tui gui kui hui zhui chui shui rui zui cui sui
uan duan tuan nuan luan guan kuan huan zhuan chuan shuan ruan zuan cuan suan
un dun tun lun gun kun hun zhun chun shun run zun cun sun
uang guang kuang huang zhuang chuang shuang
ong dong tong nong long gong kong hong zhong chong rong zong cong song
ü nü lü ju qu xu
üe nüe lüe jue que xue
üan lüan juan quen xuen
ün jun qun xun
iong jiong qiong xiong

Tony

edytuj
 
Względne zmiany wysokości tonów

Każda sylaba w języku chińskim ma jasno zdefiniowaną wysokość tonu głosu, umożliwiającą rozróżnianie słów posiadających ten sam dźwięk. Niestety, nie istnieje żaden sposób zaznaczania tonów przy samych znakach, trzeba je dla każdego słowa zapamiętać. Pomocą jest użycie w pinyin czterech prostych do zapamiętania znaków diakrytycznych. Te cztery znaki tonów to:

  1. Ton pierwszy ( ˉ ), najwyższy poziom.
  2. Ton drugi (ˊ), środkowy, wzrastający.
  3. Ton trzeci ( ˇ ), niski, obniżany następnie wzrasta.
  4. Ton czwarty (ˋ), wysoki, opadający.

Rysunek po prawej pokazuje zmiany wysokości każdego z czterech tonów na pięciostopniowej skali wysokości dźwięku od najniższej (1) do najwyższej (5). Istnieje także neutralny, tzw. "piąty ton", który jest nieakcentowany i zazwyczaj nie zaznacza się go.

Klasyczny przykład użycia różnych tonów:

妈(mā) 麻(má) 马(mǎ) 骂(mà) 吗(ma)

(Kolejno: "matka", "konopie", "koń", "obraza" oraz partykuła pytająca "czy".   odsłuchaj*)

Zmiany tonów

edytuj
 
Kształt tonu trzeciego znajdującego się przed innymi tonami

Ton trzeci, obniżany i odbity, jest trudny do wychwycenia w zdaniu. Tak więc ulega on zmianom w zależności od sytuacji. Istnieją dwie reguły:

  1. Jeżeli trzeci ton znajduje się przed innym trzecim tonem, wtedy wymawia się go jak ton drugi.
  2. Jeżeli trzeci ton znajduje się przed którymkolwiek z pozostałych tonów, wtedy tylko opada a nie ulega odbiciu i nazywany jest wtedy tonem półtrzecim (zob. rysunek).

Sylaby bez tonów

edytuj

Jak już zostało powiedziane, niektóre sylaby nie mają tonu. Ton ich wymowy zależy od poprzedzającej je sylaby:

  1. Jeżeli znajduje się po pierwszym lub drugim tonie, wtedy sylaba bez tonu wymawiana powinna być na średniej wysokości, płasko (jak aaaaa... przy badaniu gardła).
  2. Jeżeli znajduje się po trzecim tonie, wtedy sylaba wymawiana jest wysoko, jakby kontynuując brzmienie swojej poprzedniczki.
  3. Jeżeli znajduje się po czwartym tonie, wtedy sylaba wymawiana jest nisko, krótko i zdecydowanie, kontynuując brzmienie swojej poprzedniczki.

Aby przećwiczyć wymowę poszczególnych tonów, można trenować rozmaite wierszyki dla dzieci, jak na przykład ten:

mā ma, má ma, mǎ ma, mà ma

Powinno mieć następującą melodię:

"Sol...! ah... — What?! ah... — Weh – ell — Sto – op!"

IPA: /55 2/ /35 2/ /21 4/ /53 1/

Źródło: „https://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Chiński/Pinyin&oldid=484997”