Historia dla gimnazjum/Afryka – kolebka ludzkości

Czaszka australopiteka.
Czaszka australopiteka. Większe od ludzkich zęby służyły m.in. do rozgniatania skorup krabów i ślimaków.

Wszyscy współcześni ludzie należą do jednego gatunku - Homo sapiens, co oznacza człowiek rozumny. Człowiek z punktu widzenia biologii jest przedstawicielem królestwa zwierząt, jednak spośród innych gatunków wyróżnia go rozum, umiejętność posługiwania się mową oraz zdolność myślenia symbolicznego. Myślenie symboliczne polega na posługiwaniu się symbolami, np. obrazami, dźwiękami. Człowiek jako jedyne zwierze stworzył kulturę - pamięć zbiorową społeczeństwa, na którą składają się m.in. sztuka i muzyka.

Rekonstrukcja australopiteka.
'Rekonstrukcja australopiteka. Na podstawie znalezionych szczątków australopiteków badacze próbują ustalić ich wygląd.

Początki hominidów

Człowiek, jak już jest wyżej napisane należy do gatunku Homo sapiens. Jego najbliższymi krewnymi są dwa gatunki szympansów, goryle oraz orangutany - małpy człekokształtne, z którymi tworzy razem rodzinę człowiekowatych, zwanych hominidami. Małpy człowiekowate powstały prawdopodobnie ponad 12 mln lat temu, jednak odnaleziono bardzo mało skamieniałości, mających więcej niż 7 mln lat. Na okres 11 - 5 mln lat przypada czas, kiedy od linii rozwojowej człowieka oddzielili się kolejno przodkowie goryli, a następnie szympansów. Dlaczego przodkowie człowieka przyjęli postawę wyprostowaną - nie wiadomo. Dawniej uważano, że było to związane z pęknięciem kontynentu afrykańskiego, które podzieliło populacje małp na dwie grupy. Zachodnia, która pozostała w lasach dała początek małpom człekokształtnych, przedstawiciele wschodniej natomiast, zmuszeni do życia na sawannie musieli poruszać się na dwóch nogach, aby być wyższymi i obserwować, czy nie zagrażają im drapieżniki. Hipotezę tą jednak obalono, znaleziono bowiem kości przodków człowieka, żyjących na zachód od pęknięcia, w lasach tropikalnych.

Australopiteki

Sawanna.
Sawanna - środowiska życia przodków człowieka, m.in. australopiteków.

Prawie 4,5 mln lat temu z prymitywnych hominidach wyewoluowały mierzące ok. 120 cm wzrostu australopiteki, poruszające się na dwóch nogach, dość powolne, dla których życie na pełnej drapieżników sawannie było bardzo trudne. Australopiteki posługiwały się i prawdopodobnie wytwarzały prymitywne, kamienne narzędzia. Żywiły się w większości pokarmem roślinnym i padliną, a także małymi kręgowcami, ślimakami i stawonogami, np. owadami. Przyjęcie pionowej postawy spowodowało późniejszy rozwój mózgu.

Człowiek zręczny

Ok. 2,5 mln lat temu z australopiteków rozwinął się gatunek, jako pierwszy zaliczany do rodzaju ludzkiego - Homo habilis. Po łacinie nazwa Homo habilis znaczy człowiek zręczny. Ludzie zręczni w przeciwieństwie do australopiteków coraz częściej używali narzędzi, które sami wytwarzali z kamieni. Żywili się m.in. padliną zwierząt, upolowanych przez drapieżniki. Kamiennymi narzędziami rozcinali skórę, rozłupywali kości i kroili mięso. Mięso stawało się coraz częstszym pożywieniem ludzi, co doprowadziło do gwałtownego rozwoju mózgu. Nie wiadomo czy Homo habilis był przodkiem człowieka współczesnego. Obecnie bierze się także pod uwagę żyjącego w czasach ludzi zręcznych Homo rudolfensis.

Rekonstrukcja twarzy Homo erectus.
Rekonstrukcja twarzy Homo erectus - człowieka wyprostowanego.

Człowiek wyprostowany

Ok. 2 mln lat temu z Homo habilis lub Homo rudolfensis wykształcił się w Afryce Homo erectus - człowiek wyprostowany. On to jako pierwszy opanował sztukę rozniecania ognia oraz prawdopodobnie jako pierwszy za pomocą skonstruowanej broni polował na dzikie zwierzęta. Człowiek wyprostowany jako jeden z pierwszych opuścił Afrykę i wyruszył do Azji, a następnie do Europy. Plemiona Homo erectus przemierzały również ziemie dzisiejszej Polski.

Neandertalczyk

Ok. 400 tysięcy lat temu powstał pochodzący od ludzi wyprostowanych Homo neanderthalensis (czyt.: neandertalensis), zwany neandertalczykiem. Neandertalczycy mieli większe mózgi od ludzi współczesnych, jednak nieco inna budowa anatomiczna sprawiała, że inaczej myślał. Był znakomitym twórcą narzędzi, wzniecał ogień, prawdopodobnie jako pierwszy przyozdabiał ciało i chował swoich zmarłych, co może świadczyć o wierze w życie pozagrobowe. Krępa budowa ciała pozwoliła neandertalczykowi przetrwać epokę plejstoceńską, podczas której większość Europy pokrył lodowiec.

Ciekawostki

• Pierwszym znanym hominidem był Sahelanthropus tchadedensis (Sahelantrop), którego czaszkę odkryto na początku XXI w. w Czadzie, w Afryce. Naukowcy nie są pewni, czy był on przodkiem człowieka, czy też może dał początek szympansom lub gorylom.
  
• W 2003 r. na wyspie Flores w Indonezji, na północ od Australii odkryto skamieniałości prymitywnych ludzi o małych rozmiarach, którzy żyli w tamtym rejonie jeszcze przynajmniej 12 000 lat temu. Obecnie trwa spór czy owe hominidy należało do osobnego gatunku - Homo floresiensis, czy też może byli to przedstawiciele Homo sapiens, którzy cierpieli na jakąś chorobę.