Dieta wegańska w kolejnych fazach życia

Dzieciństwo to kluczowy okres rozwoju człowieka. Ciało gwałtownie zwiększa swoją masę, a do budowy tkanek wymaga dużych ilości substancji odżywczych i energii. Przeprowadzono liczne badania porównawcze zdrowia dzieci, które nie jedzą mięsa, z tymi, które odżywiają się bardziej tradycyjną dietą. Nie wykazano, aby wegańskie dzieci cierpiały z tytułu bezmięsnej diety. Wręcz przeciwnie. Prawidłowo skomponowana dieta wegańska jest dla ich zdrowia bardzo korzystna, zmniejsza ryzyko otyłości, a w późniejszym okresie życia także innych chorób chronicznych[1]. Dzieci na wegańskiej diecie spożywają też więcej substancji odżywczych, witamin i minerałów, niż dzieci na tradycyjnej, ale słabej diecie mięsnej. Wyjątkiem jest wapń, który w diecie wegan jest trudno dostępnym składnikiem. Niedobór wapnia może wpływać na osłabienie kości, więc komponując dietę wegańską dla dziecka, należy zwrócić szczególną uwagę na ten składnik odżywczy.

Składniki odżywcze, o które należy zadbać w wegańskiej diecie dzieci, to proteiny, wapń, witamina D, witamina B12, żelazo i cynk[2].

Ponieważ białko roślinne jest nieco słabiej przyswajalne, niż zwierzęce, zapotrzebowanie wegańskich dzieci na proteiny jest nieco większe[3]. Należy pamiętać o tym, aby w codziennej diecie dzieci uwzględnić porcje różnorodnych produktów białkowych, przetworów sojowych, różnorodnych warzyw strączkowych, orzechów, nasion, substytutów mięsa, a u starszych dzieci także przetworzonych grzybów. Zapewnia to pełny profil aminokwasów niezbędnych dla człowieka.

Wiele produktów spożywczych wzbogaconych jest w witaminę D i B12, a także w żelazo, cynk czy wapń. Należy wybierać takie produkty, mleko sojowe, płatki śniadaniowe, czy soki owocowe, które są wzbogacone o te substancje. Dzieci o umiarkowanej karnacji, w klimacie umiarkowanym, mogą spędzać dodatkowo około 20-30 minut czasu, 2-3 razy w tygodniu na słońcu, bez dodatkowej ochrony przeciwsłonecznej, dzięki czemu w skórze wytwarza się witamina D. Dzieci o ciemnej karnacji potrzebują więcej czasu, aby uzyskać pożądany efekt, natomiast w ciemnych, północnych rejonach globu dodatkowa suplementacja jest konieczna. Dobrym źródłem witaminy są grzyby suszone w słońcu lub napromieniowywane UV.

Należy zaznaczyć, że witamina B12 występuje w aktywnej formie tylko w produktach zwierzęcych. Produkty roślinne, np. grzyby, algi, wodorosty itp. zawierają tylko nieznaczne ilości tej witaminy, lub jej nieaktywne analogi. Dlatego w diecie należy uwzględnić dodatkową suplementację lub spożywać wzbogacone w witaminę produkty, rozdzielone na co najmniej dwa posiłki, dla lepszego przyswajania.

Składniki mineralne, takie jak wapń, żelazo, czy cynk są obecne w ciemnozielonych warzywach liściastych, np. w szpinaku, jarmużu, kapuście, brokułach, botwinie, ziołach, przyprawach etc. W diecie dzieci należy uwzględnić te warzywa, najlepiej gotowane.

Dzieci 1-4 lata

edytuj
 
Zaleca się superwizję lekarską dzieci na diecie wegańskiej.

W pierwszym roku życia dzieci są zwykle odstawiane od piersi i mleka matki, polegają już tylko na pokarmie w diecie. Najmłodsze dzieci wciąż rosną szybko, dlatego potrzebują zróżnicowanej diety, bogatej w produkty o wysokiej koncentracji kalorii i składników odżywczych. Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na takie składniki odżywcze jak wapń, żelazo, cynk i witamina B12, których może zabraknąć w słabej diecie wegańskiej.

Dzieciom w tym wieku należy zapewnić trzy główne posiłki i 2-3 zdrowe przekąski. Tradycyjnymi, wegańskimi przekąskami dla przedszkolaków są krakersy, chleb pełnoziarnisty i bajgle z dodatkiem masła orzechowego, świeże owoce, soki owocowe bez dodatku cukru, wzbogacone w wapń i witaminy, surowe warzywa z dodatkiem przetworzonej soi, np. tofu, wzbogacone płatki śniadaniowe do chrupania. W tym wieku u dzieci wytwarzają się silne awersje do niektórych pokarmów. Zależą one w dużej mierze od tego, co w diecie oferują maluchom rodzice, dlatego należy zadbać o dostępność różnorodnych, zdrowych, wegańskich produktów.

Dzieci w tym wieku mogą łatwo się zadławić, dlatego należy unikać podawania im większych kawałków pokarmów. Orzechy można mielić lub stosować masło orzechowe, drobne owoce, np. wiśnie lub winogrona, należy dzielić na mniejsze, łatwiejsze do połknięcia kawałki i usuwać z nich pestki.

Jeżeli dzieci nie rosną w granicach normalnej wagi i wzrostu, należy zwiększyć kaloryczność diety, wprowadzając produkty o dużej gęstości energetycznej, takie jak awokado, tofu, blanszowane kiełki fasoli, oleje roślinne, masło orzechowe i nasienne.

Przewodnik żywieniowy dla dzieci w wieku 1-4 lat[4]
Grupa żywności Zalecana liczba porcji Wielkość porcji
Produkty zbożowe 6+ 1 kromka chleba; ⅓ filiżanki gotowanego makaronu, ryżu etc.; ¾ filiżanki płatków śniadaniowych
Warzywa 2+ ⅓ filiżanki gotowanych warzyw; ¾ filiżanki surowych
Owoce 3+ ⅓ filiżanki owoców z puszki; ½ filiżanki soku owocowego; ½ średniego owocu
Orzechy/warzywa strączkowe 2+ (w tym co najmniej jedna porcja orzechów/nasion lub pełnotłustych produktów sojowych) ⅓ filiżanki gotowanej fasoli, soi, tofu, tempeh etc.; 40-90g substytutu mięsa; 1-2 łyżki orzechów, nasion lub masła z orzechów lub nasion; zalecane są nasiona siemienia lnianego, konopne, chia lub orzechy włoskie, ze względu na zawartość kwasów tłuszczowych omega-3
Wzbogacone mleko sojowe lub mleko matki 2 1 filiżanka
Tłuszcze 3-4 1 łyżeczka oleju roślinnego lub margaryny; zalecane są olej lniany, rzepakowy lub sojowy, ze względu na kwasy tłuszczowe omega-3

Dzieci 5-12 lat

edytuj
 
Wegańska dieta u dzieci szkolnych niesie ze sobą wiele wyzwań.

Gdy dzieci zaczynają uczęszczać do szkoły, pojawiają się zwykle dodatkowe problemy, z którymi muszą zmierzyć się ich wychowankowie. Szkolne stołówki rzadko oferują dania wegańskie, a dzieci uczą się, że ich dieta nie jest tą najbardziej rozpowszechnioną.

Nastolatki wchodzące w okres dojrzewania, szczególnie dziewczynki, często przesadnie dbają o swój wygląd i ograniczają się podczas jedzenia[5]. Może to prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, szczególnie, jeśli dzieci te są na diecie wegańskiej. Niedobory składników odżywczych, np. witamin z grupy B, wapnia i innych składników mineralnych, są w tej grupie dzieci bardzo powszechne. Dzieci w tym wieku często same decydują się stosować do wegańskiej diety, wbrew przyzwyczajeniom i poglądom rodziców. To dodatkowy wyzwanie dla tych drugich.

Dzieci w wieku szkolnym mają wysokie zapotrzebowanie na wapń, który jest niezbędny m.in. do rozwoju ich kości i zębów. Przy pominięciu produktów mlecznych, bardzo trudno jest zaspokoić zapotrzebowanie na wapń w tej grupie wiekowej[6]. Współcześnie w handlu dostępnych jest wiele produktów spożywczych, które są dodatkowo wzbogacone w wapń, np. mleko sojowe, soki owocowe, soki warzywne, płatki śniadaniowe i należy wykorzystywać te produkty w diecie dzieci.

Dobrym źródłem wapnia o wysokiej przyswajalności są warzywa krzyżowe. Zaleca się więc wykorzystywać w diecie te warzywa, najlepiej gotowane. Jedna filiżanka gotowanego brokułu, jarmużu, kapusty chińskiej lub brukselki zawiera jedną, zalecaną porcję wapnia.

Przewodnik żywieniowy dla dzieci w wieku 5-12 lat[4][7]
Grupa żywności Zalecana liczba porcji, dzieci 5-6 lat Zalecana liczba porcji, dzieci 7-12 lat Wielkość porcji
Produkty zbożowe 6+ 7+ 1 kromka chleba; ½ filiżanki gotowanego makaronu, ryżu etc.; 1 filiżanka płatków śniadaniowych
Warzywa 2+ 3+ ½ filiżanki gotowanych warzyw; 1 filiżanka surowych
Owoce 2+ 3+ ½ filiżanki owoców z puszki; ¾ filiżanki soku owocowego; 1 średni owoc
Warzywa strączkowe 1-2 2-3 ½ filiżanki gotowanej fasoli, soi, tofu, tempeh etc.; 90 g substytutu mięsa
Orzechy 1 1 2 łyżki orzechów, nasion lub masła z orzechów lub nasion; zalecane są nasiona siemienia lnianego, konopne, chia lub orzechy włoskie, ze względu na zawartość kwasów tłuszczowych omega-3
Wzbogacone mleko sojowe* 3 3 1 filiżanka
Tłuszcze 4 5 1 łyżeczka oleju roślinnego lub margaryny; zalecane są olej lniany, rzepakowy lub sojowy, ze względu na kwasy tłuszczowe omega-3
W tym produkty bogate w witaminę B12 2 2 1 filiżanka wzbogaconego w witaminę B12 mleka sojowego; 1 filiżanka wzbogaconych płatków śniadaniowych; 45 g substytutu mięsa; drożdże bez dodatków, algi, wodorosty i tempeh nie są dobrymi źródłami witaminy B12
W tym produkty bogate w wapń 6 (dzieci w wieku 4-8 lat) 10 (dzieci w wieku 9-13 lat) np. ½ filiżanki wzbogaconego mleka sojowego; ½ filiżanki wzbogaconego soku warzywnego lub owocowego; ¼ filiżanki migdałów; dodatkowy suplement wapnia
*Można częściowo zastąpić innymi produktami, np. wzbogaconym w wapń, witaminę B12 i D sokiem owocowym z orzechami, warzywami strączkowymi lub nasionami.

Jadłospis

edytuj
Przykładowy jadłospis dla trzyletniego dziecka[8]
Śniadanie II śniadanie Lancz Podwieczorek Kolacja Przekąski
  • ¾ filiżanki wzbogaconych płatków śniadaniowych, pełnoziarnistych
  • Filiżanka wzbogaconego mleka sojowego
  • Pół awokado
Filiżanka kompotu z suszonych moreli bez cukru
  • ½ filiżanki gotowanych ziemniaków
  • Pół filiżanki startej marchwi z majonezem
  • Pół filiżanki soku owocowego 100% wzbogaconego
Kanapka z masłem orzechowym
  • ¼ filiżanki brokułów i ¼ filiżanki dyni lub cukinii, panierowane, podsmażone na łyżce oliwy,
  • kompot bez cukru
banan
Przykładowy jadłospis przedszkolaka[8]
Śniadanie II śniadanie Lancz Podwieczorek Kolacja Przekąski
Płatki owsiane na wzbogaconym soku pomarańczowym 1 filiżanka

Pełnoziarnisty tost z masłem migdałowym 1 łyżka

Pół filiżanki wzbogaconego mleka sojowego

Muffin marchewkowy

Łyżka masła orzechowego

Kanapka z pastą z tofu, majonezem i cukinią

Pół filiżanki wzbogaconego soku pomarańczowego

Filiżanka gotowanych ziemniaków w mundurkach

Koktajl bananowo-truskawkowy z 2 łyżeczkami oleju rzepakowego tłoczonego na zimno Pół filiżanki brązowego ryżu z ¼ filiżanki soczewicy i 2 łyżkami rodzynek

Pół filiżanki warzyw kapustnych z łyżką posiekanych migdałów

Lody wegańskie

Pół filiżanki wzbogaconego mleka sojowego

Granola

Przykładowy jadłospis 12-latka[8]
Śniadanie II śniadanie Lancz Podwieczorek Kolacja
2 naleśniki pełnoziarniste z jagodami i 2 łyżkami margaryny

Filiżanka wzbogaconego mleka sojowego

Duża porcja granoli (figi, migdały, sezam, pestki dyni etc.) Kanapka z pastą z ciecierzycy (½ filiżanki) i selera oraz pomidorem, 1 łyżka majonezu

Filiżanka wzbogaconego w wapń soku pomarańczowego

Muffin

Tofu z marchewką ½ filiżanki

Filiżanka wzbogaconego mleka sojowego

Filiżanka brązowego ryżu

Filiżanka brokułów

Pół filiżanki marchewki

Sos z masła orzechowego ¼ filiżanki

Suplementy

edytuj

Dieta wegańska dzieci wymaga dodatkowej suplementacji witaminą B12, D, jodem i opcjonalnie kwasami tłuszczowymi DHA. Wzbogacona żywność nie zawsze jest w stanie zaspokoić w pełni zapotrzebowania na te składniki, dlatego należy zadbać o odpowiednią suplementację. Opcjonalnie dzieci w każdym wieku mogą zażywać suplement kwasów tłuszczowych omega-3, DHA z alg, w ilości 100-200 mg dziennie.

Dzieci 1-3 lata

edytuj

B12 - jednorazowa dawka dzienna 10-40 μg lub dwie dawki w tygodniu po 375 μg każda

D - 600 IU dziennie

jod - 90 μg dziennie, może być w formie soli jodowanej ¼ łyżeczki dziennie

Kwasy tłuszczowe DHA + EPA - 250 mg dziennie

Dzieci 4-8 lat

edytuj

B12 - jednorazowa dawka dzienna 13-50 μg lub dwie dawki w tygodniu po 500 μg każda

D - 600 IU dziennie

jod - 90 μg dziennie, może być w formie soli jodowanej ½ łyżeczki dziennie

Kwasy tłuszczowe DHA + EPA - 250 mg dziennie

Dzieci 9-13 lat

edytuj

B12 - jednorazowa dawka dzienna 20-75 μg lub dwie dawki w tygodniu po 750 μg każda

D - 600-1000 IU dziennie

jod - 120 μg dziennie, może być w formie soli jodowanej ¾ łyżeczki dziennie

Kwasy tłuszczowe DHA + EPA - 250 mg dziennie

Przypisy

edytuj
  1. Melina, Vesanto, Winston Craig, and Susan Levin. "Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets." Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 116.12 (2016): 1970-1980.
  2. Dunham, Laurie, and Linda M. Kollar. "Vegetarian eating for children and adolescents." Journal of Pediatric Health Care 20.1 (2006): 27-34.
  3. Mangels, Reed, Virginia Messina, and Mark Messina. The dietitian's guide to vegetarian diets. Jones & Bartlett Publishers, 2011.
  4. 4,0 4,1 Messina, Virginia, and Ann Reed Mangels. "Considerations in planning vegan diets: Children." Journal of the American Dietetic Association 101.6 (2001): 661-669.
  5. Amit, M. "Vegetarian diets in children and adolescents." Paediatrics & child health 15.5 (2010): 303.
  6. Renda, Meredith, and Philip Fischer. "Vegetarian diets in children and adolescents." Pediatrics in review 30.1 (2009): e1-8.
  7. Messina, Virginia, Vesanto Melina, and Ann Reed Mangels. "A new food guide for North American vegetarians." Canadian Journal of Dietetic Practice and Research 64.2 (2003): 82-86.
  8. 8,0 8,1 8,2 Messina Virginia, Norris Jack. Vegan for life. De Capo Press, 2011.