ModPlug Tracker/Wersja do druku

ModPlug Tracker

Aktualna, edytowalna wersja tego podręcznika jest dostępna w Wikibooks, bibliotece wolnych podręczników pod adresem
https://pl.wikibooks.org/wiki/ModPlug_Tracker

Całość tekstu jest objęta licencją CC-BY-SA 3.0 i jednocześnie GNU FDL.

Udziela się zezwolenia na kopiowanie, rozpowszechnianie lub modyfikację tego dokumentu zgodnie z zasadami Licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported lub dowolnej późniejszej wersji licencji opublikowanej przez Creative Commons, która zawiera te same elementy co niniejsza licencja. Treść licencji dostępna jest pod adresem http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.

Udziela się zezwolenia na kopiowanie, rozpowszechnianie lub modyfikację tego dokumentu zgodnie z zasadami Licencji wolnej dokumentacji GNU (niewersjonowanej, bez części nienaruszalnych oraz tekstów przedniej i tylnej okładki)

ModPlug Tracker to jeden z najpopularniejszych trackerów tzw. „pierwszej generacji”. Łączy on cechy wcześniejszych programów tego typu – jak chociażby Impulse Trackera, czy Fast Trackera. Od 2004 roku program jest dostępny na licencji General Public License (GPL).

Screen Modplug Trackera

Program do ściągnięcia dostępny jest m.in. na stronach ModPlug Central i SourceForge.

Spis treści

Informacje wstępne

• Wprowadzenie
• O podręczniku

Kurs ModPlug Trackera

• Lekcja pierwsza - pierwsze nuty
• Lekcja druga - edycja sampli, patterny, zmiana prędkości
• Lekcja trzecia - instrumenty
• Lekcja czwarta - praktyka, instrumenty, aranżacje
• Co dalej?

Dodatki

• Efekty specjalne
• ModPlug Tracker w Internecie
• Słowniczek trackerowy

Informacje wstępne

Wprowadzenie

Program jest bardzo dobrym a zarazem prostym narzędziem do tworzenia muzyki na zasadach znanych z klasycznych trackerów, jak choćby z Impulse Trackera, czy też Fast Trackera.

Zaletą programu jest możliwość ładowania wielu formatów zapisu, cztery tryby pracy, zapis pracy do WAV, MP3, własne efekty (nie zapisywane w plikach). Wadą, choć z drugiej strony zaletą jest brak własnego formatu plików, przez co należy prace zapisywać w jednym z obsługiwanych typów plików: MOD, S3M, XM lub IT.

Minimalną konfiguracją dla programu jest P133, 16 MB pamięci, monitor 800×600, chociaż optymalnym rozwiązaniem jest procesor z zegarem taktowanym częstotliwością co najmniej 400 MHz i 128 MB pamięci operacyjnej.

O podręczniku

Podręcznik pierwotnie znajdował się na nieistniejącej już stronie Audio-n-Track, po zamknięciu której został umieszczony 24 marca 2006 w Wikibooks. Jego pierwszym autorem był Sblive.

Autorzy

Jeśli uważasz, że Twoje imię powinno znaleźć się wśród autorów tego podręcznika, to dopisz się tutaj, wraz z linkiem do Twej strony użytkownika.

• Sblive

Kurs ModPlug Trackera

Lekcja pierwsza - pierwsze nuty

Okno ustawień utworu

Okno edycji patternu

Praca z programem opiera się na zakładkach – każda zakładka to edytor innych ustawień – tych zakładek jest 5, a są to: General (główne informacje na temat utworu), Patterns (Edytor Patternów), Samples (Edytor i Loader do sampli), Instruments (edytor instrumentów) i Comments (edytor komentarza).

Tworząc muzykę na trackerze należy pamiętać o odpowiednich samplach – wypadałoby na początek znaleźć próbki instrumentów. Może posłużyć do tego chociażby biblioteka GM.DLS, która jest dostępna w panelu po lewej stronie ekranu.

By załadować z pliku próbkę dźwiękową, przejdź na zakładkę „Samples” i kliknij przycisk otwórz (ikona taka jak w Windowsie, druga od lewej u góry obszaru zakładki) i wybierz odpowiedni dźwięk. Próbki dźwiękowe dla ModPluga mogą być zapisane w formacie WAV lub którymś formacie trackerowym.

Po załadowaniu sampla przejdź na zakładkę patterns i poszukaj miejsca do edycji patternu. Powyżej niego będzie wybór instrumentu z rozwijanej listy. Wybierz pierwszy. Teraz kliknij w polu edycji patternu i wpisuj nuty – robi się to za pomocą klawiatury. Przy standardowym ustawieniu pierwsze litery każdego rzędu klawiszy to dźwięki C-x, a ostatnie to najwyższy dźwięk z danej oktawy – przy ustawieniu oktawy 4: Q – C-4, W – C#4, P – A-4, A – C-5 itd. Wstaw kilka dźwięków – jeżeli chcesz, by np. było kilka dźwięków granych jednocześnie, to przejedź strzałkami w bok, na kanał 2 – i tam wstawiaj dźwięki. Na końcu edycji kliknij „play” i odsłuchaj swoją pracę.

Edycja patternów

Na każdy pattern modułu muzycznego składają się rowki – czyli pozycje na nuty. Jeżeli do tego dysponujecie jakąś wiedzą muzyczną, to pewnie wiecie, że w „zwykłej” muzyce istnieje podział na całe nuty, półnuty, ćwierć nuty itp. Na trackerze jest jeden rowek, i trzeba by było jakoś zaemulować to... więc ustala się np., że jeden rowek to ósemka, dwa ćwierćnuta, cztery półnuta i 8 to cała nuta itd. I to jest ten cały sposób. Jednak nie przy każdym tempie da się tak zrobić – czasem może się okazać, że np. cała nuta – według takich ustaleń – zajmuje 4 takty, co wtedy? Nic. Po prostu inaczej ustalamy. Aby zilustrować to, co napisałem, przyjrzycie się przykładowi – najpierw wersja na nutach „zwykłych”, a później na trackerze (pokazuję jeden kanał, bo tyle w utworze jest :-)) (pragnę zauważyć, że to raczej improwizacja, niż poważny utwór – prawdę mówiąc ta linia jest bez sensu):

 |  channel 1  |
  E-6 01 .. ...
  ... .. .. ...
  ... .. .. ...
  ... .. .. ...
  D#6 01 .. ...
  ... .. .. ...
  ... .. .. ...
  ... .. .. ...
  C#6 01 .. ...
  ... .. .. ...
  E-5 01 .. ...
  ... .. .. ...
  D-5 01 .. ...
  C#5 01 .. ...
  F#5 01 .. ...
  E-5 01 .. ...

Wiesz już jak zrobić podstawy. Teraz spróbuj napisać cały pattern jakiejś melodii i poodgrywaj sobie to na jakimś np. pianinie (na przykład z biblioteki gm.dls). Jak widać, napisanie prostej melodii nie jest trudne.

Gdy już zabraknie miejsca na melodię w danym patternie, można go przedłużyć lub dodać kolejny.

Aby przedłużyć pattern, należy kliknąć w pole ze znakiem „#” i numerem patternu (teraz jest to zero), po czym wpisujesz ile chcesz pozycji w tym patternie. Maksymalnie może być ich 200, a minimalnie 32. Na początku w modułach warto stosować taką samą długość każdego patternu, gdyż ułatwia to zachowanie symetrii w utworze. Wraz z biegiem czasu można zacząć stosować zmienne długości patternów.

Aby wstawić nowy pattern, kliknij na ikonkę „nowy” na zakładce edycji patternu. Na liście patternów pojawi się wtedy kolejny pattern. Natomiast, aby powtórzyć kolejny fragment melodii (kolejny pattern, wstawiamy po raz kolejny na liście numer powtarzanego patternu.

Wprowadzanie nowych sampli

Tam, gdzie załadowałeś pierwszego sampla, czyli na zakładce „samples”, kliknij na „new sample” i załaduj odpowiednią próbkę. By skorzystać z nowego sampla pisząc melodię, w drugiej kolumnie wpisuj jego numer, czyli w tym wypadku 02. Warto dodać, że przypisując jeden sampel (czy też instrument) jednemu kanałowi, można sobie znacząco ułatwić pracę z programem.

|  channel 1  | |  channel 2  |
 E-6 01 .. ...   A#5 02 .. ...
 ... .. .. ...   B-4 02 .. ...
 ... .. .. ...   C-4 02 .. ...
 ... .. .. ...   A-5 02 .. ...
 D#6 01 .. ...   A#5 02 .. ...
 ... .. .. ...   A-5 02 .. ...
 ... .. .. ...   D-5 02 .. ...
 ... .. .. ...   D#4 02 .. ...

Pisząc melodię wielokanałową, mogą pojawić się problemy z nałożeniem się fałszujących dźwięków. Możemy temu zaradzić, wstawiając w odpowiednie miejsca znaki wyłączenia (==) i obcięcia nuty (^^). By to zrobić, w interesującym nas miejscu naciskamy = (wyłączenie) lub ` (obcięcie). Jest w tym jednak różnica, jednak o tym będzie przy okazji instrumentów (#3-#4 część kursu).

Szybkość utworu

Do tej pory nasze utwory zawsze były odgrywane z prędkością 6 i tempem 125 BPM – czyli standardowo. Teraz to zmienimy. Na początek zajmiemy się się Speed'em – czyli tą wartością 6. Prędkość tą można zmieniać na trzy sposoby. Pierwszy – dla całego utworu przy pomocy odpowiedniego pola na zakładce „general”, drugi – możemy to zrobić przy pomocy przycisków, znajdujących się obok wyświetlanego speedu (powyżej zakładek itp. podczas odtwarzania), wtedy będziemy musieli uważać, bo może się okazać, że speed będzie skakał itp. Ostatni sposób to odpowiednie efekty w kolumnie efektów:

|  channel 1  |
 ... .. .. A03

Tym sposobem zmieniliśmy prędkość utworu na 3. Warto też powiedzieć, że wartość speed'u jest ODWROTNIE proporcjonalna do szybkości utworu – tak więc najszybszą wartością jest 1, a najwolniejszą 256 (FF szesnastkowo). I tu pojawia się problem, a nawet dwa :-). Pierwszy to, że już przy na przykład 10 jedna pozycja trwa aż sekundę, a drugi to kompatybilność z XM'em i MOD'em, gdzie Speed może mieć najwyżej wartość 32.

Edycja tempa wygląda podobnie, choć jest kilka różnic. Po pierwsze, stosuje się do tego inny efekt:

|  channel 1  |
 ... .. .. T64

Po drugie: tempo wzrasta PROPORCJONALNIE, dalej – najniższa wartość tempa to 32 (1F), a najwyższa 256 (FF). Jeżeli w utworze napiszemy np.

|  channel 1  |
 ... .. .. T03

To tempo nie zmieni się na 3, tylko zmniejszy się o 3. Jeżeli ta wartość będzie większa niż 16 (10), to zwiększy się o x-16 (gdzie x jest wartością efektu T zapisaną dziesiętnie).

Edycja sampli

Okno edycji sampla

Opcje główne sampli:

1. Opcje główne sampli:

• • Nowy Sampel
  • Otwórz Sampla (Załaduj)
  • Zapisz aktualny sampel na dysku

1. Wybór sampla do edycji
2. Skalowanie wykresu próbki dźwiękowej (10)
3. Typ sampla – 8/16 bit, mono/stereo, oraz długość
4. Opcje edycji sampli:

• • Odsłuchaj próbkę
  • Normalizuj

Okno amplifikacji

• • Amplifikacja:
    • Ustaw Amplifikację na % aktualnej
    • Fade In – stopniowe pogłaśnianie selekcji
    • Fade Out – stopniowe ściszanie selekcji
  • Up Sample – zwiększa częstotliwość próbkowania dźwięku (tj. obniża ton)
  • Up Sample – zwiększa częstotliwość próbkowania dźwięku (tj. obniża ton)
  • Reverse – „odwraca” próbkę
  • Silence – Zaznaczony obszar próbki staje się ciszą

1. Generalne ustawienia sampla:

• • Default Volume – standardowa głośność próbki dźwiękowej
  • Global Volume – głośność sampla
  • Set Pan – ustaw panning
  • Częstotliwość próbki
  • Transpose – od której nuty ma to resamplować

1. Loop – Pętla:

• • Typ:
    • Off – brak – standardowo
    • On – pętla, w której po ostatniej pozycji pętli odegrana zostaje od początku (start)
    • Bidi – pętla, w której po odegraniu ostatniej pozycji, program zaczyna odtwarzać „od tyłu” próbkę itd. (przydatne do uzyskiwania tzw. reverb'u)
  • Start – początek pętli
  • End – koniec pętli

1. Sustain Loop – jest to typ pętli, która jest odtwarzana coraz ciszej (zanik ten następuje z prędkością fadeout ustawianą na ekranie edycji instrumentów – patrz część trzecia)
2. Efekty Specjalne
3. Wykres Amplifikacji sampla

Lekcja trzecia - instrumenty

Zapewne wiesz do czego służą w „tradycyjnej” muzyce instrumenty. Podobną rolę pełnią one w muzyce modułowej, jednak ich „obsługa” odbywa się na trochę innych zasadach. Po pierwsze: brzmienie instrumentu zależy głównie od sampla, a nie od tego, jaki to instrument. Każda zmiana próbki dźwiękowej przypisanej do instrumentu niesie za sobą zmianę jego brzmienia. Po drugie: ważną rolę odgrywają ustawienia instrumentu. Na ilustracji obok jest umieszczony przykładowy wykres zmian głośności dźwięku.

Wykresy zmian instrumentów rysuje się przy pomocy punktów, wstawianych przy pomocy odpowiedniej funkcji z menu prawego klawisza myszy. W tym menu można wybrać, które typy pętli pojawią się w danym instrumencie i można także kopiować/wklejać wykresy.

Jak widzimy na powyższym przykładzie, aby został uaktywniony wykres głośności, należy zaznaczyć (wcisnąć) button „Vol”. W pokazanym na screenie przykładzie, głośność na początku będzie wynosiła około 80% tzw. global volume, po czym będzie wzrastała do 100%, gdzie będzie się utrzymywała do użycia „note off”, po czym będzie się ściszać coraz wolniej. Na podobnej zasadzie działają pozostałe dwa typy kopert (envelope). Pierwszy to wykres panningu (panoramy stereo), a drugi efektu. Ten ostatni ma dwie możliwości zmian. Pierwszy to wykres częstotliwości (przycisk pitch), który zmienia częstotliwość odtwarzania próbki (wysokość dźwięku), a drugi to envelope filtra, który obcina wszystkie części powyżej danej.

Okno edycji sampla

Na zakładce Instruments możemy też edytować wiele różnych rzeczy:

• Global volume – głośność instrumentu
• Set Pan – panning instrumentu
• Fadeout – szybkość ściszania dźwięku (ważne przy ustawieniach Fade Out i zakończeniach wykresu głośności powyżej punktu zero – 0)
• Midi Prg i Midi Chnl – dla współpracy z MIDI – najlepiej pozostawić wolne lub z wartością instrumentu odpowiadającego danemu w MIDI
  • Instrument i File Name – nazwa instrumentu i nazwa pliku, z którego był ładowany sampel i instrument
  • Pitch/Pan Separation – separacja pitch'u i panningu...
  • Base Note – początkowa nuta instrumentu... Mimo wszystko lepiej używać tych ustawień z okna sampli...
  • New Note Action – co się dzieje po wstawieniu nowej noty na dany kanał:
    • Note Cut – obcięcie dźwięku
    • Note Fade – zanik dźwięku z szybkością FadeOut
    • Note off – wyjście z pętli (jeśli był dźwięk w pętli) i dokończenie wykresu
    • Continue – nic się nie dzieje, dźwięki nakładają się na siebie. Jeżeli chcemy wyłączyć te dźwięki, to korzystamy z S70 w czwartej kolumnie.
  • Duplicate Check – DC określa, kiedy program ma reagować na ponowienie akcji:
    • Note – gdy odczyta drugi raz tę samą nutę
    • Sample – gdy odczyta drugi raz ten sam sampel
    • Instrument – gdy odczyta drugi raz ten sam instrument
    • None – nigdy
    • Duplicate Action – DA określa co się dzieje, gdy program natrafi na ponowienie akcji na danym kanale (ustalonej przez Duplicate Check): Note Cut – obcięcie dźwięku
    • Note Fade – zanik dźwięku z szybkością FadeOut
    • Note off – wyjście z pętli (jeśli był dźwięk w pętli) i dokończenie wykresu
  • Random Variation – losowość w wyborze przez program:
    • Volume – głośności
    • Panningu – pozycji stereo
  • Rezonanse – filtr rezonansowy
  • Cut Off Frequency – częstotliwość powyżej której dźwięk zostanie obcięty (wycina wszystkie dźwięki o częstotliwości powyżej x)

Lekcja czwarta - praktyka, instrumenty, aranżacje

Sample i instrumenty

Gdzie szukać sampli w internecie? Spróbuj znaleźć jakąś wyszukiwarkę plików na serwerach FTP i wpisz w niej np. *.SF2, czy *.PAT. Te pierwsze to zestawy sampli dla SoundBlastera, te drugie to pliki instrumentów dla kart muzycznych Gravis Ultrasound. Obydwa te formaty obsługuje MPT, więc nie będzie problemów z ładowaniem. Pierwsze ładuje się poprzez kliknięcie prawym przyciskiem po lewej stronie okna edycji utworu i wybranie „Add Sound Bank”, po czym należy przerzucić odpowiednie sample do okna edycji instrumentów. Te drugie ładuje się tak, jakby były normalnymi instrumentami – takimi jak pliki XI, czy ITI.

Jeśli już macie przygotowane sample dla instrumentów, to wypadałoby dobrać do nich ustawienia wykresów (głośności i panningu, ewentualnie cutoff'u lub pitch'a) i New Note Actions. To ostatnie jest ważne, jeżeli chcemy ograniczyć liczbę fizycznych kanałów. Wykres głośności służy do ustalenia, jak będą następowały natężenia dźwięku w samplu. Wykres włączamy klikając w oknie edycji instrumentów na „Vol” (wykres panningu – pan, wykresy pitch'a – ptch, cuttoff – filt – te dwa ostatnie naprzemiennie – gdy jeden wybierzemy, nie możemy skorzystać z drugiego). Wykres należy rysować na ucho (rysuje się poprzez dodawanie punktów przyciskiem „instert point” z menu prawego klawisza myszki – usuwa się przez „remove point”), ale warto trzymać się pewnych zasad. Stringi najlepiej, by startowały z zera, po kilkunastu pozycjach dochodziły np. do 20 i znów schodziły do zera. W skrajnym punkcie można wstawić „Sustain Envelope'a”, przez co dźwięk będzie się utrzymywał w tej pozycji dopóki nie wydamy polecenia „Note Off” (== – klawisz „=”), lub „Note Cut” (^^ – klawisz „`”). Warto przy tym odpowiednio ustawić wartości dla „New Note Actions” – o czym nieco niżej. Z kolei perkusję powinniśmy ustawiać tak, by startowała z np. 64 i schodziła do zero po kilkunastu pozycjach na osi poziomej (przy czym ustawienie nna powinno być na continue – czytaj poniżej). Bassy i sinusoidy powinno się ustawiać tak, by startowały z 64, schodziły po kilku pozycjach do np. 40, gdzie ustawiamy sustain, po czym dość szybko zanikały do np. 4 i dalej – już trochę wolniej – zanikały do zera (NNA – note off). Gitary i fortepiany powinniśmy ustawiać albo z pętlą na pierwszej pozycji (64), po czym miałyby schodzić do zera, z początku szybko, a potem trochę wolniej (NNA – note off) (metoda ta działa też na wszelkie trąbki, flety, skrzypce, czy syntetyczne leady), lub też – już bez pętli – można zacząć z 64, zejść w miarę szybko do 40, po czym coraz wolniej przez np. 100 „ticków” (czyli pozycji poziomych na wykresie) do zera (NNA na Fadeout – patrz poniżej).

Kilka razy wspominałem o NNA. Co to właściwie jest NNA? Są to ustawienia, które nakazują programowi odtwarzającemu sterować dźwiękiem, po wprowadzeniu nowej noty na dany channel. Ustawienie NNA na „Note Cut” będzie oznaczało obcięcie dźwięku poprzedniej nuty podczas wprowadzania nowej (jeśli chcemy NC wywołać bez wprowadzania nowej nuty na kanał, to powinniśmy użyć „^^” – klawisz „`”). „Note Off” natomiast doprowadzi do wyjścia z pętli „Sustain” i dojścia do końca wykresu (jeżeli kończy się na wartości innej niż zero, to nastąpi potem zanik dźwięku z prędkością „fade out”) (odpowiada ona użyciu „==” na kanale – klawisz „=”). Wybór „Continue” oznacza pozostawienie odtwarzania bez zmian. Jest to dość mocny efekt, ale należy używać go z rozwagą. Chwila nieuwagi i już może się okazać, że w utworze odgrywane jest 150 kanałów wirtualnych przy czterech fizycznych! Pamiętaj, by korzystając z tego efektu, zawsze dochodzić z wykresem do zera lub stosować note cut lub note offa przed użyciem następnej nuty (odpowiada to niewpisywaniu nowej nuty). Ostatnią z akcji nowej nuty jest „Note Fade”. Służy ona do płynnego zaniku odtwarzanego sampla. Zanik odbywa się z prędkością ustaloną przez opcję „fadeout” – trochę na lewo od NNA. Im wyższa wartość, tym jest on szybszy. Odpowiada to zastosowaniu efektu Volume Slide Down (lub Fine VSD), przy nie wpisywaniu nowych nut. Na razie to wszystko, co powinieneś wiedzieć o instrumentach. Teraz opiszę podstawy aranżacji na trackerze.

Co do aranżacji – są tak jakby dwie szkoły pisania modułów muzycznych. Chodzi tu o tworzenie całej otoczki. Pierwsza z nich to zaczęcie budowy utworu od skonstruowania sekcji perkusyjnej. Druga natomiast polega na zaczęciu od melodii i nakładaniu na nią reszty – basów, sekcji smyczkowej, czy perkusji. Można naturalnie robić utwór pattern po patternie. Ja najczęściej stosuję jednak metodę trzecią. Ot, najpierw przygrywka, potem stopniowe dołączanie wszelkich elementów i główny motyw.

Przy tworzeniu melodii dobrze jest ją zapisać na sąsiadujących kanałach, tak by łatwiej było później np. skopiować ją i wstawić na inne, grając ją już na innym instrumencie. Mając do dyspozycji wiele kanałów, akordy lepiej jest tworzyć przy pomocy kolejnych kanałów, niż efektu „Appergio”, czy nagrywania ich po kolei. Tworząc muzykę warto też poeksperymentować w szukaniu nowych dźwięków, rozwiązań, czy efektów.

Co dalej?

W tym krótkim kursie poznałeś podstawy tworzenia utworów przy pomocy programu ModPlug Tracker. Jeżeli taka „zabawa” Ci się spodobała, to możesz spróbować czegoś więcej – mp3, efektów dx, skomplikowanych efektów DirectX i VST/VSTi.

Dodatki

Efekty specjalne

Ten dokument to lista efektów dźwiękowych, które można uzyskać w programie ModPlug Tracker, wstawiając odpowiednie komendy w czwartej kolumnie parametrów. W nagłówkach rozdziałów po nazwie efektu umieszczono jego składnię.

Set Speed – Axx, gdzie xx to wartość „speed”

Efekt używany do zmiany parametru speed w utworze. Ustala on ilość „ramek” odgrywanych w każdej pozycji utworu. Parametr speed pozwala określić szybkość utworu. Wartość xx jest odwrotnie proporcjonalna do prędkości utworu, tak więc 1 to wartość najszybsza, a FF najwolniejsza. Dla lepszej kompatybilności ze starszymi formatami zaleca się stosowanie wartości speed nie wyższej niż 20h (32). Standardowo twórcy modułów ustawiają ten parametr w zakresie 3–6. W niektórych, zwłaszcza starszych utworach można spotkać wartości znacznie większe. Efekt ten jest używany też do tzw. swinnging speed, czyli zmiany szybkości w każdym rowku. Efekt ten spotykany jest często w utworach house i funk. Stosując go należy uważać, by nie stracić podstawowej prędkości utworu. Na przykład wpisując w każdym rowku po kolei i na przemian A05 i A03, otrzymamy speed na 4. Czasem warto z tym poeksperymentować. Początkową wartość tego parametru możesz ustawić na ekranie edycji zmiennych utworu w IT, lub na zakładce „General” w MPT.

Przykładowe zastosowanie (swinnging speed)

|  channel 1  ||  channel 2  |
 ... .. .. A04  ... .. .. A05
 ... .. .. ...  ... .. .. A03
 ... .. .. ...  ... .. .. A05
 ... .. .. ...  ... .. .. A03

Jump to Order – Bxx, gdzie xx to numer patternu w kolejności

Efekt stosuje się do skoków między pozycjami w utworze. Jako wartość XX podaje się numer pozycji w oknie kolejności (order). Odtwarzanie skoczy do patternu znajdującego się na danej pozycji w oknie kolejności. Można dzięki temu stworzyć utwór zapętlony, czyli niekończący się.

Przykładowe zastosowanie (looped song)

ORDER: | 0 | 1 | 2 | 3 |

     PATTERN 3
ROW | |  channel 1  |
 1  | |... .. .. ...|
         ( ... )
 61 | |... .. .. ...|
 62 | |... .. .. ...|
 63 | |... .. .. ...|
 64 | |... .. .. B02| <– skok do pozycji drugiej,
                         czyli patternu „1”

Break to Order – Cxx, gdzie xx to numer wiersza patternu

Polecenie to nakazuje skok do kolejnego patternu w kolejności, do wiersza numer „xx”. Można dzięki temu np. raz odegrać pattern od pozycji np. 32, a następnie od np. 2.

Przykładowe zastosowanie (looped song)

ORDER: | 1 | 0 | 2 | 0 |

     PATTERN 1
ROW | |  channel 1  |
 1  | |... .. .. ...|
         ( ... )
 61 | |... .. .. ...|
 62 | |... .. .. ...|
 63 | |... .. .. ...|
 64 | |... .. .. C20| <– skok do kolejnego patternu
                         w kolejności (0), do wiersza
                         20h, czyli 32.

     PATTERN 2
ROW | |  channel 1  |
 1  | |... .. .. ...|
         ( ... )
 61 | |... .. .. ...|
 62 | |... .. .. ...|
 63 | |... .. .. ...|
 64 | |... .. .. C10| <– skok do kolejnego patternu
                         w kolejności (0), do wiersza
                         10h, czyli 16.

Volume Slide Down – D0x, gdzie x to prędkość ściszania

Płynne ściszanie nuty. Nuta ściszana jest o x na każdą „ramkę” (czyli wartość ustaloną przez set speed). Na przykład ustawiamy dźwięk C-5 przy głośności 64, a w kolumnie efektów wpisujemy D08, przy speed 8. Dzięki temu głośność wytłumi się do zera (64-8*8 = 64-64 = 0). Warto efekt ten stosować do zaniku np. smyczków.

Przykładowe zastosowanie (note fadeout)

|  channel 1  |
|G#5 01 48 A04| <– odgrywamy dźwięk G#5,
                   ze speed'em na 4
|... .. .. D03|  – włączamy VSD, z prędkością 3
|... .. .. D00|  – głośność spada do 36
                   (48-speed*x=48-4*3=36)
|... .. .. D00|  – głośność spada do 24 (48-(4*3)*2)
|... .. .. D00|  – głośność spada do 12 (48-(4*2)*3)
|^^^ .. .. ...|  – głośność spada do 00 (48-(4*2)*4), 
                   więc już nic nie słyszmy

Volume Slide Up – Dx0, gdzie x to wartość pogłaśniania

Płynne pogłaśnianie nuty. Działa to identycznie jak volume slide down, z tą różnicą, że pogłaśnia odgrywanie.

Przykładowe zastosowanie (note fadeout)

|  channel 1  |
|G#5 01 00 A04| <– odgrywamy dźwięk G#5,
                   przy speed 4
|... .. .. D30|  – włączamy VSU, z prędkością 3
|... .. .. D00|  – głośność wzrasta do 12
                   (0+speed*x=0+4*3=12)
|... .. .. D00|  – głośność wzrasta do 24 (0+(4*3)*2)
|... .. .. D00|  – głośność wzrasta do 36 (0+(4*2)*3)
|... .. .. ...|  – głośność wzrasta do 48 (0+(4*2)*4)

Fine Volume Slide Down – DFx, gdzie x to wartość ściszania

Działa jak volume slide down, ale zmienia wartość raz na wiersz, a nie raz na ramkę.

Fine Volume Slide Up – DFx, gdzie x to wartość pogłaśniania

Działa jak volume slide up, ale zmienia wartość raz na wiersz, a nie raz na ramkę.

Portramento Down – Exx, gdzie x to szybkość obniżania tonu

Płynne obniżenie tonu (częstotliwości odtwarzania sampla) dźwięku. Efekt stosowany np. do przejść między nutami, czy obniżeń dźwięku o np. pół tonu (b-mol).

Przykładowe zastosowanie (obniżenie dźwięku z prędkością 1)

|  channel 1  |
|C-5 01 .. E01|
|D#5 01 .. E01|
|... .. .. ...|
|... .. .. ...|
|C-5 01 .. E01|

Fine Portramento Down – EFx, gdzie x to szybkość obniżania

Działa jak portramento down, ale wartości przelicza raz na wiersz, a nie raz na tick.

Extra Fine Portramento Down – EEx, gdzie x to szybkość obniżania

Działa jak „fine portramento down”, ale cztery razy wolniej (EE4 = EF4).

Portramento Up – Fxx, gdzie x to szybkość podwyższania tonu

Płynne podwyższanie tonu (częstotliwości odtwarzania sampla) dźwięku. Efekt stosowany np. do przejść między nutami, czy podwyższeń dźwięku o np. pół tonu.

Przykładowe zastosowanie (podwyższanie dźwięku z prędkością 1)

|  channel 1  |
|C-5 01 .. F01|
|D#5 01 .. F01|
|... .. .. ...|
|... .. .. ...|
|C-5 01 .. F01|

Fine Portramento Up – FFx, gdzie x to szybkość podwyższania

Działa jak portramento up, ale wartości przelicza raz na wiersz, a nie raz na tick.

Extra Fine Portramento Up – FEx, gdzie x to szybkość podwyższania

Działa jak „fine portramento up”, ale cztery razy wolniej (FE4 = FF4).

Tone Portramento – Gxx, gdzie x to szybkość przejścia

Płynne przejście tonów z pierwszego do drugiego. Jeśli xx jest równe zeru, to zmiana jest kontynuowana. Pierwsze użycie powinno być z notą i niezerową wartością.

Przykładowe zastosowanie (guitar slide)

|  channel 1  |
|C-5 01 .. ...|
|D-5 01 .. G36|
|... .. .. G00|
|... .. .. G00|

Efekt w utworach formatu IT

Format Impulse Tracker'a (IT) dopuszcza możliwość zmiany odtwarzanego sampla. Jednak aby polecenie to działało prawidłowo, dźwięk ten musi mieć taką samą częstotliwość próbkowania, jak wcześniej odtwarzany sampel. Nowa próbka będzie odtwarzana od jej początku.

Vibrato – Hxy, gdzie x to szybkość zmiany, a y jej głębia

Dzięki temu poleceniu częstotliwość próbki będzie płynnie zmieniana z prędkością x i głębią y, według algorytmu sinusoidalnego. Możesz zmienić go przy pomocy S3x (E4x).

Przykładowe zastosowanie

|  channel 1  |
|D-5 01 .. H36|
|... .. .. H63|
|... .. .. H36|

Tremor – Ixy, gdzie x jest czasem włączenia, a y wyłączenia

Polecenie to cyklicznie włącza i wyłącza dźwięk. Odtwarzanie jest włączane w ramce x, a wyłączane w y.

Przykładowe zastosowanie

|  channel 1  |
|C-5 01 .. I33|
|... .. .. I00|
|... .. .. I44|
|... .. .. I00|
|... .. .. I55|

Arpeggio – Jxy (0xy), gdzie x jest odległością pierwszego tonu, a y drugiego

Arpeggio to szybkie i cykliczne zmienianie odgrywanej nuty. Pierwsza nuta zostaje podana w kolumnie 'note', zaś kolejne to jej podwyższenia o x i y półtonów. Dzięki temu uzyskiwany efekt przypomina odgrywanie akordów na Commodore 64 i przez to jest bardzo popularny w brzmieniach chipowych.

Przykładowe zastosowanie

| channel 1 | |C-5 01 .. J47| |... .. .. J00| |... .. .. J37| |... .. .. J00| |... .. .. J00|

Taki zapis spowoduje symulowanie odgrywania akordu majorowego w pierwszych dwóch rzędów nut, a minorowego w czasie odtwarzania kolejnych trzech

Vibrato + Volume Slide – Kxx, gdzie xx to wartości volume slide

Połączenie vibrato z płynną zmianą głośności.

Tone Portramento + Volume Slide – Lxx), gdzie xx to volume slide

Połączenie tone portramento z płynną zmianą głośności (volume slide).

Set Channel Volume – Mxx, gdzie x to nowa głośność kanału

Wielką zaletą Impulse Trackera jest to, że każdy kanał ma przypisaną osobną wartość głośności. Przy pomocy komendy Mxx modyfikujemy ją, w czasie odtwarzania modułu. Daje to możliwość np. pisania wielokanałowego echa w bardzo prosty sposób, który ilustruje poniższy przykład. Wartości xx należą do zakresu 00h – 40h (0 do 128 dziesiętnie).

Przykładowe zastosowanie

|  channel 1  ||  channel 2  ||  channel 3  ||  channel 4  |
 C-5 01 .. M40  ... .. .. M20  ... .. .. M10  ... .. .. M08
 ... .. .. ...  C-5 01 .. ...  ... .. .. ...  ... .. .. ...
 ... .. .. ...  ... .. .. ...  C-5 01 .. ...  ... .. .. ...
 ... .. .. ...  ... .. .. ...  ... .. .. ...  C-5 01 .. ...

Dzięki temu zapisowi dźwięk C-5 zostanie na każdym kanale odegrany ciszej. Od teraz melodię z głównego kanału będzie można łatwo kopiować na kolejne channele martwiąc się tylko o odpowiednie jej przesuwanie – nie trzeba za każdym razem odpowiednio wypełniać kolumny głośności.

Internet

ModPlug Tracker w Internecie:

• ModPlug Central
• ModPlug na stronach SourceForge
• ModPlug XMMS Plugin i libmodplug

Lista formatów, w których zapisuje się moduły muzyczne

• 669 – format zapisu modułów z 669 Composera
• BMX – format zapisu modułów z Buzz Trackera
• DBM – format zapisu modułów z amigowego DigiBooster'a Pro
• FAR – format zapisu modułów z Farandole Composera
• IT – format zapisu modułów z Impulse Trackera 2
• ITI – format zapisu instrumentów z Impulse Trackera 2
• ITS – format zapisu sampli z Impulse Trackera 2
• MED – format zapisu modułów z programu Med Sound Studio
• MOD – format zapisu modułów z Pro Trackera
• MT2 – format zapisu modułów z Mad Trackera 2
• MTM – format zapisu modułów z Multi Trackera
• NST – format zapisu modułów z Noise Trekkera
• PSY – format zapisu modułów z programu Psycle
• S3I – format zapisu sampli z Scream Trackera
• S3M – format zapisu modułów z Scream Trackera (wersja rozszerzona)
• STM – format zapisu modułów z Scream Trackera (wersja podstawowa)
• UMX – format zapisu modułów pochodzących z gry „Unreal”
• XI – format zapisu instrumentów z Fast Trackera 2
• XM – format zapisu modułów z Fast Trackera 2

Pojęcia

W tej części słownika znajdą się objaśnienia terminów czysto trackerowych typu „pattern”, „sampel”, czy „moduł muzyczny”.

• cut-out envelope – jest to wykres, który określa powyżej jakiej częstotliwości mają zostać wycięte wszystkie fale (np. cut out na 523 Hz oznacza, że dźwięki powyżej C-5 (523 Hz) mają zostać wycięte podczas odgrywania instrumentu)
• instrument – jest to zapis zmian, jakie mają odbywać się podczas odgrywania sampla; przy edycji instrumentu ustala się również, które sample odpowiadają danym nutom
• envelopes – są to „wykresy” odgrywania sampli; służą one do określania zmian w głośności, panningu i cut-out'cie lub częstotliwości odgrywania danej próbki dźwiękowej
• moduł muzyczny – jest to określenie używane dla utworów napisanych na trackerach
• new note actions (NNA) – jest to zestaw specjalnych komend sterujących odtwarzaniem instrumentów, które informują, co ma się stać, gdy zostanie odegrana nowa nuta na danym kanale
• panning – ustawienia panningu są to ustawienia pozycji odgrywania dźwięku w panoramie stereo
• pattern – jest to jednostka, na której buduje się utwór w muzyce elektronicznej. Coś na kształt taktu w „tradycyjnej”. To właśnie na patternie zapisuje się melodię trackerową.
• player – czyli „odgrywajka”; playery służą do odtwarzania muzyki na komputerze (tu – modułów muzycznych)
• sampel – sample, próbka dźwiękowa, na podstawie której generowane jest brzmienie instrumentu
• track – inaczej ścieżka. Jest to część patternu, na której zapisane są kolejne komendy. Jedna ścieżka = jedna nuta jednocześnie grana (no może nie do końca)
• tracker – program do komponowania muzyki, w którym melodie zapisuje się na kanałach (ścieżkach, trackach...), układając ją w poszczególne patterny.

GNU Free Documentation License

Version 1.2, November 2002

Copyright (C) 2000,2001,2002  Free Software Foundation, Inc.
51 Franklin St, Fifth Floor, Boston, MA  02110-1301  USA
Everyone is permitted to copy and distribute verbatim copies
of this license document, but changing it is not allowed.

0. PREAMBLE

The purpose of this License is to make a manual, textbook, or other functional and useful document "free" in the sense of freedom: to assure everyone the effective freedom to copy and redistribute it, with or without modifying it, either commercially or noncommercially. Secondarily, this License preserves for the author and publisher a way to get credit for their work, while not being considered responsible for modifications made by others.

This License is a kind of "copyleft", which means that derivative works of the document must themselves be free in the same sense. It complements the GNU General Public License, which is a copyleft license designed for free software.

We have designed this License in order to use it for manuals for free software, because free software needs free documentation: a free program should come with manuals providing the same freedoms that the software does. But this License is not limited to software manuals; it can be used for any textual work, regardless of subject matter or whether it is published as a printed book. We recommend this License principally for works whose purpose is instruction or reference.

1. APPLICABILITY AND DEFINITIONS

This License applies to any manual or other work, in any medium, that contains a notice placed by the copyright holder saying it can be distributed under the terms of this License. Such a notice grants a world-wide, royalty-free license, unlimited in duration, to use that work under the conditions stated herein. The "Document", below, refers to any such manual or work. Any member of the public is a licensee, and is addressed as "you". You accept the license if you copy, modify or distribute the work in a way requiring permission under copyright law.

A "Modified Version" of the Document means any work containing the Document or a portion of it, either copied verbatim, or with modifications and/or translated into another language.

A "Secondary Section" is a named appendix or a front-matter section of the Document that deals exclusively with the relationship of the publishers or authors of the Document to the Document's overall subject (or to related matters) and contains nothing that could fall directly within that overall subject. (Thus, if the Document is in part a textbook of mathematics, a Secondary Section may not explain any mathematics.) The relationship could be a matter of historical connection with the subject or with related matters, or of legal, commercial, philosophical, ethical or political position regarding them.

The "Invariant Sections" are certain Secondary Sections whose titles are designated, as being those of Invariant Sections, in the notice that says that the Document is released under this License. If a section does not fit the above definition of Secondary then it is not allowed to be designated as Invariant. The Document may contain zero Invariant Sections. If the Document does not identify any Invariant Sections then there are none.

The "Cover Texts" are certain short passages of text that are listed, as Front-Cover Texts or Back-Cover Texts, in the notice that says that the Document is released under this License. A Front-Cover Text may be at most 5 words, and a Back-Cover Text may be at most 25 words.

A "Transparent" copy of the Document means a machine-readable copy, represented in a format whose specification is available to the general public, that is suitable for revising the document straightforwardly with generic text editors or (for images composed of pixels) generic paint programs or (for drawings) some widely available drawing editor, and that is suitable for input to text formatters or for automatic translation to a variety of formats suitable for input to text formatters. A copy made in an otherwise Transparent file format whose markup, or absence of markup, has been arranged to thwart or discourage subsequent modification by readers is not Transparent. An image format is not Transparent if used for any substantial amount of text. A copy that is not "Transparent" is called "Opaque".

Examples of suitable formats for Transparent copies include plain ASCII without markup, Texinfo input format, LaTeX input format, SGML or XML using a publicly available DTD, and standard-conforming simple HTML, PostScript or PDF designed for human modification. Examples of transparent image formats include PNG, XCF and JPG. Opaque formats include proprietary formats that can be read and edited only by proprietary word processors, SGML or XML for which the DTD and/or processing tools are not generally available, and the machine-generated HTML, PostScript or PDF produced by some word processors for output purposes only.

The "Title Page" means, for a printed book, the title page itself, plus such following pages as are needed to hold, legibly, the material this License requires to appear in the title page. For works in formats which do not have any title page as such, "Title Page" means the text near the most prominent appearance of the work's title, preceding the beginning of the body of the text.

A section "Entitled XYZ" means a named subunit of the Document whose title either is precisely XYZ or contains XYZ in parentheses following text that translates XYZ in another language. (Here XYZ stands for a specific section name mentioned below, such as "Acknowledgements", "Dedications", "Endorsements", or "History".) To "Preserve the Title" of such a section when you modify the Document means that it remains a section "Entitled XYZ" according to this definition.

The Document may include Warranty Disclaimers next to the notice which states that this License applies to the Document. These Warranty Disclaimers are considered to be included by reference in this License, but only as regards disclaiming warranties: any other implication that these Warranty Disclaimers may have is void and has no effect on the meaning of this License.

2. VERBATIM COPYING

You may copy and distribute the Document in any medium, either commercially or noncommercially, provided that this License, the copyright notices, and the license notice saying this License applies to the Document are reproduced in all copies, and that you add no other conditions whatsoever to those of this License. You may not use technical measures to obstruct or control the reading or further copying of the copies you make or distribute. However, you may accept compensation in exchange for copies. If you distribute a large enough number of copies you must also follow the conditions in section 3.

You may also lend copies, under the same conditions stated above, and you may publicly display copies.

3. COPYING IN QUANTITY

If you publish printed copies (or copies in media that commonly have printed covers) of the Document, numbering more than 100, and the Document's license notice requires Cover Texts, you must enclose the copies in covers that carry, clearly and legibly, all these Cover Texts: Front-Cover Texts on the front cover, and Back-Cover Texts on the back cover. Both covers must also clearly and legibly identify you as the publisher of these copies. The front cover must present the full title with all words of the title equally prominent and visible. You may add other material on the covers in addition. Copying with changes limited to the covers, as long as they preserve the title of the Document and satisfy these conditions, can be treated as verbatim copying in other respects.

If the required texts for either cover are too voluminous to fit legibly, you should put the first ones listed (as many as fit reasonably) on the actual cover, and continue the rest onto adjacent pages.

If you publish or distribute Opaque copies of the Document numbering more than 100, you must either include a machine-readable Transparent copy along with each Opaque copy, or state in or with each Opaque copy a computer-network location from which the general network-using public has access to download using public-standard network protocols a complete Transparent copy of the Document, free of added material. If you use the latter option, you must take reasonably prudent steps, when you begin distribution of Opaque copies in quantity, to ensure that this Transparent copy will remain thus accessible at the stated location until at least one year after the last time you distribute an Opaque copy (directly or through your agents or retailers) of that edition to the public.

It is requested, but not required, that you contact the authors of the Document well before redistributing any large number of copies, to give them a chance to provide you with an updated version of the Document.

4. MODIFICATIONS

You may copy and distribute a Modified Version of the Document under the conditions of sections 2 and 3 above, provided that you release the Modified Version under precisely this License, with the Modified Version filling the role of the Document, thus licensing distribution and modification of the Modified Version to whoever possesses a copy of it. In addition, you must do these things in the Modified Version:

• A. Use in the Title Page (and on the covers, if any) a title distinct from that of the Document, and from those of previous versions (which should, if there were any, be listed in the History section of the Document). You may use the same title as a previous version if the original publisher of that version gives permission.
• B. List on the Title Page, as authors, one or more persons or entities responsible for authorship of the modifications in the Modified Version, together with at least five of the principal authors of the Document (all of its principal authors, if it has fewer than five), unless they release you from this requirement.
• C. State on the Title page the name of the publisher of the Modified Version, as the publisher.
• D. Preserve all the copyright notices of the Document.
• E. Add an appropriate copyright notice for your modifications adjacent to the other copyright notices.
• F. Include, immediately after the copyright notices, a license notice giving the public permission to use the Modified Version under the terms of this License, in the form shown in the Addendum below.
• G. Preserve in that license notice the full lists of Invariant Sections and required Cover Texts given in the Document's license notice.
• H. Include an unaltered copy of this License.
• I. Preserve the section Entitled "History", Preserve its Title, and add to it an item stating at least the title, year, new authors, and publisher of the Modified Version as given on the Title Page. If there is no section Entitled "History" in the Document, create one stating the title, year, authors, and publisher of the Document as given on its Title Page, then add an item describing the Modified Version as stated in the previous sentence.
• J. Preserve the network location, if any, given in the Document for public access to a Transparent copy of the Document, and likewise the network locations given in the Document for previous versions it was based on. These may be placed in the "History" section. You may omit a network location for a work that was published at least four years before the Document itself, or if the original publisher of the version it refers to gives permission.
• K. For any section Entitled "Acknowledgements" or "Dedications", Preserve the Title of the section, and preserve in the section all the substance and tone of each of the contributor acknowledgements and/or dedications given therein.
• L. Preserve all the Invariant Sections of the Document, unaltered in their text and in their titles. Section numbers or the equivalent are not considered part of the section titles.
• M. Delete any section Entitled "Endorsements". Such a section may not be included in the Modified Version.
• N. Do not retitle any existing section to be Entitled "Endorsements" or to conflict in title with any Invariant Section.
• O. Preserve any Warranty Disclaimers.

If the Modified Version includes new front-matter sections or appendices that qualify as Secondary Sections and contain no material copied from the Document, you may at your option designate some or all of these sections as invariant. To do this, add their titles to the list of Invariant Sections in the Modified Version's license notice. These titles must be distinct from any other section titles.

You may add a section Entitled "Endorsements", provided it contains nothing but endorsements of your Modified Version by various parties--for example, statements of peer review or that the text has been approved by an organization as the authoritative definition of a standard.

You may add a passage of up to five words as a Front-Cover Text, and a passage of up to 25 words as a Back-Cover Text, to the end of the list of Cover Texts in the Modified Version. Only one passage of Front-Cover Text and one of Back-Cover Text may be added by (or through arrangements made by) any one entity. If the Document already includes a cover text for the same cover, previously added by you or by arrangement made by the same entity you are acting on behalf of, you may not add another; but you may replace the old one, on explicit permission from the previous publisher that added the old one.

The author(s) and publisher(s) of the Document do not by this License give permission to use their names for publicity for or to assert or imply endorsement of any Modified Version.

5. COMBINING DOCUMENTS

You may combine the Document with other documents released under this License, under the terms defined in section 4 above for modified versions, provided that you include in the combination all of the Invariant Sections of all of the original documents, unmodified, and list them all as Invariant Sections of your combined work in its license notice, and that you preserve all their Warranty Disclaimers.

The combined work need only contain one copy of this License, and multiple identical Invariant Sections may be replaced with a single copy. If there are multiple Invariant Sections with the same name but different contents, make the title of each such section unique by adding at the end of it, in parentheses, the name of the original author or publisher of that section if known, or else a unique number. Make the same adjustment to the section titles in the list of Invariant Sections in the license notice of the combined work.

In the combination, you must combine any sections Entitled "History" in the various original documents, forming one section Entitled "History"; likewise combine any sections Entitled "Acknowledgements", and any sections Entitled "Dedications". You must delete all sections Entitled "Endorsements."

6. COLLECTIONS OF DOCUMENTS

You may make a collection consisting of the Document and other documents released under this License, and replace the individual copies of this License in the various documents with a single copy that is included in the collection, provided that you follow the rules of this License for verbatim copying of each of the documents in all other respects.

You may extract a single document from such a collection, and distribute it individually under this License, provided you insert a copy of this License into the extracted document, and follow this License in all other respects regarding verbatim copying of that document.

7. AGGREGATION WITH INDEPENDENT WORKS

A compilation of the Document or its derivatives with other separate and independent documents or works, in or on a volume of a storage or distribution medium, is called an "aggregate" if the copyright resulting from the compilation is not used to limit the legal rights of the compilation's users beyond what the individual works permit. When the Document is included in an aggregate, this License does not apply to the other works in the aggregate which are not themselves derivative works of the Document.

If the Cover Text requirement of section 3 is applicable to these copies of the Document, then if the Document is less than one half of the entire aggregate, the Document's Cover Texts may be placed on covers that bracket the Document within the aggregate, or the electronic equivalent of covers if the Document is in electronic form. Otherwise they must appear on printed covers that bracket the whole aggregate.

8. TRANSLATION

Translation is considered a kind of modification, so you may distribute translations of the Document under the terms of section 4. Replacing Invariant Sections with translations requires special permission from their copyright holders, but you may include translations of some or all Invariant Sections in addition to the original versions of these Invariant Sections. You may include a translation of this License, and all the license notices in the Document, and any Warranty Disclaimers, provided that you also include the original English version of this License and the original versions of those notices and disclaimers. In case of a disagreement between the translation and the original version of this License or a notice or disclaimer, the original version will prevail.

If a section in the Document is Entitled "Acknowledgements", "Dedications", or "History", the requirement (section 4) to Preserve its Title (section 1) will typically require changing the actual title.

9. TERMINATION

You may not copy, modify, sublicense, or distribute the Document except as expressly provided for under this License. Any other attempt to copy, modify, sublicense or distribute the Document is void, and will automatically terminate your rights under this License. However, parties who have received copies, or rights, from you under this License will not have their licenses terminated so long as such parties remain in full compliance.

10. FUTURE REVISIONS OF THIS LICENSE

The Free Software Foundation may publish new, revised versions of the GNU Free Documentation License from time to time. Such new versions will be similar in spirit to the present version, but may differ in detail to address new problems or concerns. See http://www.gnu.org/copyleft/.

Each version of the License is given a distinguishing version number. If the Document specifies that a particular numbered version of this License "or any later version" applies to it, you have the option of following the terms and conditions either of that specified version or of any later version that has been published (not as a draft) by the Free Software Foundation. If the Document does not specify a version number of this License, you may choose any version ever published (not as a draft) by the Free Software Foundation.

How to use this License for your documents

To use this License in a document you have written, include a copy of the License in the document and put the following copyright and license notices just after the title page:

Copyright (c)  YEAR  YOUR NAME.
Permission is granted to copy, distribute and/or modify this document
under the terms of the GNU Free Documentation License, Version 1.2
or any later version published by the Free Software Foundation;
with no Invariant Sections, no Front-Cover Texts, and no Back-Cover Texts.
A copy of the license is included in the section entitled "GNU
Free Documentation License".

If you have Invariant Sections, Front-Cover Texts and Back-Cover Texts, replace the "with...Texts." line with this:

with the Invariant Sections being LIST THEIR TITLES, with the
Front-Cover Texts being LIST, and with the Back-Cover Texts being LIST.

If you have Invariant Sections without Cover Texts, or some other combination of the three, merge those two alternatives to suit the situation.

If your document contains nontrivial examples of program code, we recommend releasing these examples in parallel under your choice of free software license, such as the GNU General Public License, to permit their use in free software.