Wikijunior:Języki/Quenya

Quenya to sztuczny język, stworzony w całości przez brytyjskiego pisarza Johna Ronalda Reuela Tolkiena. Jego najbardziej znane dzieła to seria książek Władca Pierścieni i powieść Hobbit. Poza quenyą Tolkien stworzył jeszcze 10 innych języków, lecz tylko dwa – quenya i sindarin – są na tyle rozwinięte, że można ich używać.

Jak zapisuje się ten język?

Słowo Arda (świat) zapisane w Tengwarze

Używa on specjalnego systemu znaków, znanego jako Tengwar. "Tengwar" w quenyi znaczy dosłownie "litery". Te litery są zupełnie inne, od tych którymi zapisany jest ten tekst, czyli od liter łacińskich. Pomimo tego, nie ma żadnych ograniczeń i quenyę można zapisywać każdym systemem pisma.

Do zapisu quenyi naszym alfabetem używamy liter:

a, á, b, c, d, e, é, f, g, h, i, í, l, m, n, o, ó, p, q, r, s, t, u, ú, v, w, x, i y.

Istnieją małe różnice w czytaniu liter:
c czyta się zawsze jak k,
y jak j,
w jak ł,
v jak w.

Są też grupy liter, które reprezentują dźwięki zapisywane osobnymi tengwami (literami): ny, ty, ly, gw, nw, qu (dawniej: cw) i tak dalej.

Zapis quenyi nie opierał się na początku o alfabet łaciński, dlatego niektórzy mogą zapisać jeden wyraz na dwa sposoby. Przykładowo, niektórzy napiszą: cirya (statek), a inni: kirya. Jest to spowodowane tym, że w Tengwarze c i k oznaczają ten sam dźwięk i przypada im jeden znak.
Czasem można zauważyć, że litery mają nad sobą dwie małe kropki, np. ë w wyrazie nissë (kobieta). Nie wpływa to na wymowę – po prostu Tolkien w ten sposób zaznaczył dla ludzi mówiących po angielsku, że e na końcu wyrazu jest także wymawiane.
Zdarza się też, że litera ma nad sobą pochyłą kreskę, np. ó. Czyta się to wtedy jako zwykłe o, które wymawia się długo (oo), np. hón (serce).

Gdzie używa się tego języka?

Tolkien stworzył świat, który jest bardzo podobny do naszego. Nazwał go Arda. Jest to miejsce, w którym żyją przeróżne ludy, w tym Ludzie, Krasnoludy i Elfy. Elfy dzielą się na wiele szczepów i każdy mówi w jednym z języków: sindarinie, quenyi, telerinie, nandorinie i wielu innych. Są one podobne, ponieważ wywodzą się z języka praelfickiego. Sama quenya dzieli się na dialekty takie jak vanyarin i ñoldorin. Podobnie jest z językami europejskimi, np. francuskim, włoskim i hiszpańskim. Wszystkie powstały na podstawie starożytnego języka – łaciny.

W naszym świecie również używa się tego języka. Poza użyciem quenyi i sindarinu w filmach Petera Jacksona, istnieją grupy ludzi, które uczą się quenyi. Takie grupy są najliczniejsze między innymi w Polsce i krajach Ameryki Południowej.

Jacy są najpopularniejsi ludzie tworzący w tym języku?

J.R.R. Tolkien (1892 – 1973) twórca quenyi i innych języków Śródziemia. Jego syn, Christopher Tolkien, kontynuował publikowanie tekstów związanych z quenyą po śmierci ojca.

Helge K. Fauskanger i Thorsten Renk są uważani za najlepszych współczesnych badaczy języków Tolkiena. Napisali w języku angielskim podręczniki i artykuły o quenyi i sindarinie (drugim języku Elfów).

Ryszard Derdziński to polski badacz języków Tolkiena, a także tłumacz językowych dodatków do Władcy Pierścieni. Napisał kilka wierszy w quenyi i sindarinie.

Jakie są podstawowe słowa i zwroty, których mogę się nauczyć?

Elen síla lúmenn' omentielvo - Gwiazda świeci na czas naszego spotkania. (Jest to takie długie i oficjalne "Cześć")
aiya - cześć
namárië - do widzenia
hantalë - dzięki
ná - tak
lá - nie
mana esselya? - Jak masz na imię?
nanyë... - Jestem...
essenya ná... - Nazywam się...
uan hanya - nie rozumiem
ma hanyalyen? - rozumiesz mnie?

aran - król
tári - królowa
Elda - Elf (Eldar - Elfy)
atto ar mamil - tata i mama (ar to "i")
töa - drewno
ondo - kamień
cár - głowa
masta - chleb
Anar - Słońce
Isil - Księżyc
lírë - piosenka
laire - wiersz

Liczby

minë - 1
atta - 2
neldë - 3
canta - 4
lempë - 5
enquë - 6
otso - 7
toldo - 8
nertë - 9
quain - 10
minquë - 11
yunquë - 12

Kolory

carnë - czerwony
culuina - pomarańczowy
fána - biel chmur
helwa - kolor nieba
laiqua - zielony
laurëa - złoty
lossëa - śnieżnobiały
luinë - niebieski
malina - żółty
morna - czarny
ninquë - biały
silma - jaskrawy biały lub srebrny
sinda - szary
varnë - brązowy
culda – płomienny czerwony

Miesiące

Narvinyë - styczeń
Nénimë - luty
Súlimë - marzec
Víressë - kwiecień
Lótessë - maj
Nárië - czerwiec
Cermië - lipiec
Úrimë - sierpień
Yavannië - wrzesień
Narquelië - październik
Hísimë - listopad
Ringavë - grudzień

Czy są jakieś wiersze lub piosenki, których mogę się nauczyć?

Tak - jest wiele tekstów w quenyi, a nawet tłumaczeń polskich modlitw i kolęd. Oto pierwsza zwrotka Namárië, fragment wiersza samego Tolkiena:

(Tak się pisze:)

Ai! laurië lantar lassi súrinen,
Yéni únótimë ve rámar aldaron!
Yéni ve lintë yuldar avánier
mi oromardi lisse-miruvóreva
Andúnë pella, Vardo tellumar
nu luini yassen tintilar i eleni
ómaryo airetári-lírinen.

Tak się wymawia:

Aj! lałrie lantar lassi suurinen
jeeni unootime we raamar aldaron
jeeni we linte juldar awan-jer
mi oromardi lisse miruwoorewa
anduune pella, vardo tel-lumar
nu luini jassen tintilar i eleni
oomarjo ajretaari liirinen.

W przekładzie Marii Skibniewskiej to znaczy:

Ah! jak złoto lecą z wiatrem liście!
Nie zliczysz lat, jak na drzewie ptasich skrzydeł.
I jak słodki nektar białego miodu
w pałacach na zachodzie,
pod niebieskim stropem Vardy,
gdzie gwiazdy drżą na głos jej śpiewu,
przeczysty i królewski – tak płyną lata.

Źródła i przydatne linki

		Wikijunior:Języki	edytuj
		Wstęp • Autorzy • Wersja do druku Angielski • Arabski • Czeski • Esperanto • Estoński • Francuski • Grecki • Hindi • Hiszpański • Japoński • Koreański • Niemiecki • Norweski • Polski • Quenya • Rosyjski • Słowacki • Włoski Aneks