Pszczelarstwo/Pasieka/Marzec

Rozwój rodziny pszczelej w marcu

Pszczoły i krokusy

Coraz dłuższe dnie, wzrastająca temperatura i własny rytm biologiczny rodzin pszczelich sterują ich rozwojem na przedwiośniu. Dłuższe dni są dla pszczół sygnałem, że należy rozpocząć okres intensywnego wychowu młodego pokolenia. Wprawdzie pierwszy czerw pojawia się w gnieździe już w styczniu i w lutym, ale jego ilość jest znikoma. Dopiero w marcu matka zaczyna intensywniej czerwić. Nadmierny chłód może jednak spowodować zahamowanie lub nawet chwilowe zaprzestanie czerwienia przez królową. Przedwiosenne ocieplenie, a potem powrót zimy powoduje, że pszczoły ponownie zbijają się w kłąb, a czerw może ulec częściowemu oziębieniu i zamarciu.

Gniazdo, początkowo niewielkie, położone w centrum kłębu zimowego, zaczyna powoli zajmować coraz większą powierzchnię. Ilość wygryzających się w marcu młodych pszczół rekompensuje jedynie ginące pszczoły zimowe. Dopiero w kwietniu zacznie ich w ulu przybywać.

W pobliżu czerwiu pszczoły utrzymują temperaturę 34-35°C. Ogrzanie i wykarmienie młodego pokolenia wymaga dużych ilości energii. Rodziny pszczele spożywają na przedwiośniu średnio 8 do 10 kg pokarmu, a więc największą część zimowych zapasów.

Pierwszy wiosenny przegląd rodzin pszczelich

Kiedy temperatura osiągnie powyżej 12°C pszczoły masowo wylatują z uli, aby się opróżnić czyli wydalić kał, który całą zimę magazynowały w odwłoku. Pierwsze wyloty po zimie nazywane są oblotem wiosennym lub oczyszczającym. Zazwyczaj już na podstawie lotów pszczół (albo ich braku) możemy stwierdzić, czy wszystkie rodziny na pasieczysku przeżyły miesiące zimowe i w jakim są stanie.

W taki ciepły, słoneczny dzień można już dokonać pierwszego wstępnego przeglądu rodzin pszczelich. Jeżeli aura w marcu jest wyjątkowo niekorzystna, to z przeglądem należy poczekać. Pierwszy wiosenny przegląd należy rozpocząć od rodzin wykazujących nieprawidłowości. Przegląd powinien odbywać się sprawnie, aby nie oziębić gniazda. Widoczne na górnych ramkach pszczoły wskazują na usytuowanie gniazda. Ramek znajdujących się w tym obrębie absolutnie nie należy teraz ruszać, aby nie zakłócić pszczołom ich naturalnego rozwoju. Warto jednak rzucić okiem na brzegowe ramki gniazda, by stwierdzić obecność otwartego i zakrytego czerwiu. Jeżeli ten czerw jest, to jest też obecna matka i nie ma żadnej potrzeby szukania jej. Brak czerwiu może być oznaką bezmateczności, ale może zimna aura opóźniła rozpoczęcie lub przerwała składanie jajeczek przez matkę. Sprawdzić należy również ramki od zewnątrz graniczące z gniazdem - jeżeli są puste, to należy je wyjąć, a ramki z zapasami pokarmu dosunąć do gniazda.

Ocena siły rodzin

Przegląd wiosenny

Ilość obsadzanych plastrów

Siłę rodzin można ocenić na podstawie obsadzanych plastrów obsadzanych "na czarno". Pomocne w tej czynności są wkładki dennicowe, na które spadają drobiny wosku pochodzącego z odkrywania komórek z zapasami pokarmu i inne odpadki. Ułożenie tych drobin wyraźnie wskazuje na ilość uliczek obsadzanych przez pszczoły. Korzystając z wkładek kontrolnych należy je umieścić w ulu co najmniej na dwa-trzy dni przed kontrolą. W innym przypadku informację na temat obsadzanych uliczek można otrzymać dopiero po zajrzeniu do korpusu gniazdowego.

Słabą jest rodzina, która na początku marca zajmuje mniej niż 3 ramki Dadanta lub mniej niż 4 ramki mniejszych wymiarów. Bez pomocy pszczelarza taka rodzina z reguły nie da rady rozwinąć się na tyle, by później móc wykorzystać pożytek.

Wyrównywanie siły rodzin w pasiece

Brat Adam uważał wyrównywanie siły rodzin pod koniec marca za jedną z najważniejszych czynność w pasiece, która w efekcie ułatwiała pracę pszczelarza przez cały sezon. Rodziny o porównywalnym stopniu rozwoju są warunkiem płynnego przebiegu prac w pasiece, bez konieczności traktowania każdego ula w sposób indywidualny. Mając więcej stanowisk, tak jak w przypadku pasieki w Buckfast Abbey za czasów Brata Adama, można nadmiar czerwiu i pszczół z jednej pasieki dodać do słabszych rodzin na na innych stanowiskach. W innym przypadku pszczoły lotne powróciłyby do swojego ula, a wyrównania siły w pasiece można by dokonać dopiero później, gdy w ulach jest więcej młodych pszczół.

Łączenie słabych rodzin na przedwiośniu

Problem słabych lub słabszych rodzin wczesną wiosną jest rozwiązywany w różny sposób. W zasadzie istnieją dwa poglądy na ten temat. Pierwszy to opinia, że słabsze rodziny i tak nie osiągną odpowiedniej siły, by stać się w tym sezonie rodziną produkcyjną, a nakład pracy jest nieopłacalny. Zwolennicy tej teorii łączą słabsze rodziny z silniejszymi, likwidując matkę. Warunkiem jest oczywiście, że likwidowana rodzina jest zdrowa, a słabość wynika z błędów pszczelarza popełnionych przed zazimowaniem (dopuszczenie do nadmiernego porażenia warrozą, skąpe zakarmienie, wadliwe ułożenie gniazda, nieszczelny ul) lub z przyczyn niezależnych od niego (niepokojenie pszczół przez dzięcioły, matka pszczela niskiej jakości). Szczególnie wadliwa matka pszczela jest powodem, dla którego należy ją usunąć, a pszczoły wykorzystać do wzmocnienia innej rodziny.

Inna teoria twierdzi, że łączenie słabych rodzin, obsadzających mniej niż 4 uliczki, nie jest konieczne. Jeżeli matka pszczela jest sprawna, to słabą rodzinę można ustawić na silną, oddzielając je kratą odgrodową. Obu królowym z reguły nie zagraża niebezpieczeństwo, a silniejsza rodzina "wzmocni" słabszą. Po ok. 4-5 tygodniach rodziny należy rozdzielić. Może się jednak zdarzyć, że niesprawna lub chora matka słabej rodziny zginie.

Ścieśnianie gniazda

Ocena stanu zdrowotnego rodzin pszczelich

Symptomy typowych chorób wiosennych

Przeglądając rodziny pszczele należy zwrócić uwagę na symptomy chorobowe (grzybicy czerwiu i pszczół oraz nosemozy. Kał na plastrach może na przykład wskazywać na nosemozę lub biegunkę zakaźną. W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia choroby i możliwości jej leczenia należy podjąć odpowiednie działania. Stopień porażenia warrozą można stwierdzić na podstawie naturalnego osypu pasożyta zbierającego się na wkładkach dennicowych. Niektóre publikacje dopuszczają wykonanie zabiegu warrozobójczego w rodzinach mocno porażonych, na przykład opryskanie kwasem mlekowym.

Śmierć głodowa

Częstą przyczyną śmierci rodzin pszczelich na przedwiośniu jest śmierć głodowa. Typowym przejawem zagłodzenia są martwe pszczoły tkwiące w pustych komórkach plastra.

Oznaki bezmateczności

Prace z ulem, w którym rodzina się osypała

Przede wszystkim należy szczelnie zamknąć wylotek do ula z osypanymi pszczołami, aby inne pszczoły nie mogły się do niego dostać i zarazić ewentualną chorobą. Przyczynę śmierci pszczół należy koniecznie wyjaśnić, a w przypadku choroby podjąć odpowiednie działania zapobiegające eskalacji na całą pasiekę. W razie wątpliwości należy przesłać próbkę martwych pszczół, resztek pokarmu itp. do badania laboratoryjnego. Osypane pszczoły należy spalić, a zawartość skażonych ramek wytopić. Ul i wszystkie jego części zdezynfekować.

Ocena ilości zapasów pokarmowych

Wczesnowiosenne dokarmianie w przypadku braku zapasów

W marcu i kwietniu rodzina pszczela zużywa bardzo dużo energii do ogrzewania gniazda i wychowu nowego pokolenia. W tym okresie spożywa największą część zimowych zapasów. W tych miesiącach pszczoły będą jeszcze potrzebowały ok. 5 kg pokarmu. Sytuacja pokarmowa staje się szczególnie krytyczna w przypadku długo utrzymującej się zimy, gdy zapasy pokarmu są ciągle intensywnie wykorzystywane do utrzymania stałej temperatury kłębu zimowego. Im rodzina pszczela jest silniejsza, tym więcej pokarmu potrzebuje. Niedostateczne zakarmienie jesienią będzie przyczyną braku pokarmu na wiosnę.

Jak tylko dni zrobią się cieplejsze, należy przeprowadzić kontrolę zapasów.

Stosunkowo pewną metodą oceny ilości zapasów pokarmu jest zważenie uli i porównanie ich ciężaru z zapiskami dokonanymi podczas ważenia jesiennego. Doświadczony pszczelarz potrafi ocenić ciężar ula (w kategoriach "ciężki-lekki") unosząc go lekko. Sam ciężar ula nie daje jednak pewności, czy zapasy są dla pszczół dostępne, ponieważ grzejąc czerw pszczoły nie odstąpią od komórek, w których się znajduje i nie potrafią skorzystać z pokarmu w ramkach oddalonych od gniazda. Posuwając się za zapasami w trakcie zimy i później szczególną trudność sprawia pszczołom przejście do następnej uliczki. W razie uzasadnionych wątpliwości lepiej jest krótko zajrzeć do ula, mimo niskiej temperatury, niż narazić pszczoły na śmierć głodową. Otwarcie ula przy temperaturze poniżej 10 stopni nie jest rozwiązaniem idealnym ze względu na oziębienie gniazda, ale wykonane szybko może być lepsze, niż nie wykonane w ogóle. Zaleta jest jedynie to, ze pszczoły będące jeszcze w kłębie nie będą się rozlatywać. W razie potrzeby należy spróbować dokarmić pszczoły. Zalecane jest dowieszenie jednej-dwóch ramek z pokarmem, na przykład zabranych rodzinom, które mają ich nadmiar. W skrajnych przypadkach wyczerpania się zapasów zimowych spróbować dokarmić pszczoły. Można to zrobić podając pszczołom własny, nieco rozcieńczony woda, letni miód w godzinach przedwieczornych. Do tego celu można ustawić do góry nogami słoik z przykrywka z niewielkimi dziurkami. W żadnym przypadku nie należy używać obcego miodu, by nie narażać pasieki na przywleczenie zgnilca amerykańskiego. Można tez zastosować ciasto, gotowy syrop lub roztwór cukru. Ciasto kładziemy bezpośrednio na ramki, a syrop lub roztwór cukru można podać podobnie jak własny miód. Dokarmianie przy pomocy podkarmiaczki ramkowej w tym okresie najczęściej nie daje rezultatu.

Zerwanie kontaktu z pokarmem

Czasem utrzymujące się chłody powodują, że kłąb zimowy, a tym samym gniazdo, znajdzie się na skrajnych plastrach i straci kontakt z zapasami w innej części ula. Takie niebezpieczeństwo grozi przede wszystkim rodzinom słabym. Ponieważ rodzina ta jest praktycznie skazana na śmierć głodową, można spróbować delikatnie przesunąć kłąb w kierunku zapasów, tak aby pszczoły miały znowu bezpośredni kontakt z zapełnionymi plastrami.

Zapotrzebowanie na pyłek

Wiosenne zapotrzebowanie na pyłek jest pokrywane w dużej mierze zapasami pierzgi zgromadzonymi późnym latem i jesienią ubiegłego roku. Niedostatki pyłku powodują słaby rozwój rodziny pszczelej na przedwiośniu, ponieważ pokarm bogaty w białko, jakim jest pyłek, jest niezbędny pszczołom karmicielkom do wydzielania mleczka pszczelego.

• Wczesnowiosenne karmienie pobudzające jest zbędne, jeżeli pszczelarz zadbał poprzedniego roku o wystarczające zakarmienie rodzin pszczelich.

→ Orientacyjne zapotrzebowanie na pokarm

Przygotowanie pasieczyska

• Podjęcie decyzji o przygotowaniu poidła
• Czyszczenie dennic i otworów wylotowych lub wymiana dennic
  • Możliwość opuszczenia ula pszczoły natychmiast wykorzystują na znoszenie wody i oczyszczanie dennic z osypu zimowego i wszelkich nagromadzonych w czasie zimy odpadków. Pszczelarz może wyręczyć pszczoły w tej czynności dokonując wymiany dennic.

Rośliny pszczele kwitnące w marcu

Pszczoła zbierająca pyłek z rannika zimowego

Wychowanie nowego pokolenia pszczół wymaga dużych nakładów energii. Z jednej strony larwy potrzebują dużo pokarmu białkowego, a z drugiej strony trzeba im zapewnić stałą temperaturę w gnieździe. Z tego powodu pszczelarz powinien zadbać o dostatek wcześnie kwitnących roślin pyłkodajnych w pobliżu pasieki. Do takich należą rannik zimowy (Eranthis hyemalis), śnieżyczka (Galanthus), wrzosiec krwisty (Erica carnea), ciemiernik (Helleborus), szafran (Crocus), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), podbiał pospolity (Tussilago farfara), śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum) czy jasnota (Lamium). Wokół pasieki nie powinno też zabraknąć pożytecznych dla pszczół krzewów i drzew: iw (Salix caprea), leszczyn (Corylus), olsz (Alnus), dereni (Cornus mas), cisów (Taxus), topoli (Populus), wiązów (Ulmus), głogu (Crataegus), śliwy tarniny (Prunus spinosa), dzikich róż ani polnych klonów (Acer campestre).

→ Tabela roślin pszczelarskich