Pszczelarstwo/Biologia/Robotnica
Biologia pszczoły robotnicy
edytujPszczoły letnie
edytujMianem pszczół letnich określane są robotnice, które wygryzają się od wiosny do lata, wykonują wszystkie prace w gnieździe (pszczoły ulowe) i poza gniazdem (pszczoły lotne), ale nie dożywają nadejścia zimy.
Dawniej przyjmowano, że letnia pszczoła robotnica żyje przeciętnie 6-7 tygodni. Jednak nowsze badania na ten temat wskazują na znacznie krótszą długość życia pszczół letnich. Dr. Wille (Liebefeld, Szwajcaria) bazując na wynikach szacunkowej oceny ilości pszczół wykazał, że czasem letnie robotnice żyją nie więcej niż dwa tygodnie[1].
Bardzo uproszczony schemat czynności wykonywanych w poszczególnych etapach życia robotnicy wygląda następująco:
Czynności jako pszczoła ulowa:
- 1 - 2 dzień po wygryzieniu
- - czyszczenie komórek;
- 3 - 5 dzień
- - karmienie czerwiu;
- 6 - 11 dzień
- - karmienie mleczkiem pszczelim larw między pierwszym a trzecim dniem życia, larw w matecznikach i larw trutni (po uaktywnieniu się gruczołów wydzielających mleczko pszczele);
- 12 - 17 dzień
- - wypacanie wosku (po uaktywnieniu się gruczołów wydzielających wosk), budowanie plastrów, zasklepianie komórek;
- - odbieranie wody, nektaru, pyłku i spadzi i propolisu od pszczół lotnych powracających do gniazda, preparowanie i składowanie w odpowiednich miejscach gniazda;
- - karmienie dorosłych trutni;
- - opieka nad królową (karmienie, czyszczenie, ochrona);
- - budowa plastrów;
- - wynoszenie nieczystości, martwego czerwiu i martwych pszczół poza gniazdo;
- - regulowanie klimatu w gnieździe: grzanie, chłodzenie, osuszanie, nawilgocanie)
- 18 - 21 dzień
- - pilnowanie wejścia do gniazda (po uaktywnieniu gruczołu żądłowego wydzielającego jad);
Czynności jako pszczoła lotna
- 22 - ... dzień po wygryzieniu:
- - znoszenie wody, nektaru, pyłku, spadzi i propolisu do gniazda;
- w zależności od intensywności pożytku w okresie letnim ginie w ciągu jednego dnia ok. 2000 pszczół lotnych.
W rzeczywistości prace wykonywanie przez poszczególne pszczoły nie odbywają się rygorystycznie według powyższego schematu. Cale życie w ulu jest podporządkowane sytuacji panującej wewnątrz i na zewnątrz ich siedziby. I tak na przykład w sztucznie utworzonym odkładzie, w którym znajdują się tylko młode osobniki, już 5-cio dniowe pszczoły wylatują po nektar, pyłek i wodę. Są też pszczoły, które przez długi czas wykonują ciągle tę sama czynność, nie przechodząc do "następnych" etapów. Obserwacje oznaczonych pszczół wykazały, że pszczoły doskonale potrafią dopasować się do sytuacji, przy czym wielką rolę odgrywa przy tym zdolność do komunikowania się między sobą.
Czynności w gnieździe
edytujCzyszczenie komórek
edytujKarmienie larw
edytujJuż od ok. 4 dnia życia młode pszczoły robotnice zajmują się karmieniem starszych larw pierzgą. Od ok. 6 dnia, w zależności od zawartości białka w spożywanym pokarmie, uaktywniają się u nich gruczoły gardzielowe produkujące mleczko pszczele, służące do karmienia młodych larw i matki pszczelej.
Przeciętnie jedna pszczoła karmicielka ma do wykarmienia jedną larwę. W krytycznch sytuacjach, na przykład po ciężkiej zimowli i zazwyczaj w okresie od połowy kwietnia do połowy maja, rodzina pszczela dysponuje zbyt małą ilością karmicielek, na których spoczywa obowiązek wykarmienia większej liczby larw. Taka sytuacja prowadzi do niedostatecznej pielęgnacji larw i w efekcie do pojawienia się chorób czerwiu (→grzybica kamienna, kiślica)[2].
Magazynowanie zapasów zniesionych przez pszczoły lotne
edytuj- Odbieranie nektaru i spadzi
Natychmiast po przejęciu zawartości wola miodowego od pszczoły lotnej pszczoła ulowa przez 15-20 min. w takcie sekundowym wciąga i wysuwa na rozpłaszczonym języczku kroplę nektaru lub spadzi dodając do niej przy tym enzymy pochodzące przede wszystkim z gruczołów gardzielowych, Jednocześnie następuje redukcja zawartości wody od początkowo ok. 60-76 g wody/100 g miodu do ok. 25-40 g wody/100g miodu w jeszcze niedojrzałym miodzie. Następnie kropla miodu jest składana w komórce plastra. Drugi etap dojrzewania miodu polega na odparowywaniu wody z miodu w ciepłym ulowym powietrzu. Gdy miód staje się dojrzały, czyli zawartość wody spadnie do poziomu 17-20%, komórki z miodem zostają przez pszczoły zakryte woskowym wieczkiem zwanym zasklepem.
Budowanie plastrów
edytujBudowaniem plastrów zajmują się pszczoły robotnice zwane woszczarkami. W normalnie rozwijającej się rodzinie są to młode ok. 12-to dniowe pszczoły, u których w tym okresie życia instynktownie uaktywniają się gruczoły woskowe. Instynkt budowania plastrów pojawia się w naszych warunkach klimatycznych wraz z kwitnieniem drzew owocowych na początku kwietnia i trwa ok. do czerwca, co pokrywa się czasowo z okresem dynamicznego wiosennego rozwoju rodziny pszczelej.
Obrona gniazda i zapasów
edytujPszczoły pilnujące wejścia do gniazda to strażniczki.
Trutówki
edytujMianem trutówek określane są pszczoły robotnice składające (niezapłodnione) jajeczka.
Czynności poza gniazdem
edytuj
Zbieranie pyłku
edytujPszczoły zbieraczki zbierają pyłek kwiatowy i znoszą go do gniazda w formie obnóży. Pyłek jest pokarmem dostarczającym pszczołom białko. W ciągu roku rodzina pszczela gromadzi ok. 62,5 kg pyłku Eckert 1942. Na wyhodowanie jednej ramki pszczół potrzeba jednej ramki pyłku Vansell and Todd (1948). Todd and Bishop (1946) stwierdzili, że potrzeba 1 kg pyłku na wychowanie 9 tysięcy pszczół.
Zbieranie nektaru
edytujPszczoły zbieraczki pobierają języczkiem nektar z kwitnących roślin i połykają go do wola miodowego.
Zaledwie 10% zebranego nektaru zbieraczka zużywa podczas lotu na własne potrzeby.
Zbieranie spadzi
edytujZnoszenie wody
edytujW okresie letnim, gdy pszczoły zbieraczki znoszą do ula nektar, zawarta w nim woda w dużym stopniu pokrywa zapotrzebowanie pszczół na ten niezbędny do życia płyn. Dorosłe pszczoły pija wodę, pszczoły karmicielki potrzebują jej do przygotowania pokarmu dla larw, woda jest potrzebna do utrzymania odpowiedniej wilgotności w gnieździe, a w ciepłe dni do jego chłodzenia. W razie potrzeby starsze zbieraczki uaktywniają się jako pszczoły nosicielki wody. Po powrocie do ula przekazują wodę transportowaną w żołądku pszczołom ulowym, które zagospodarowują ją w zależności od potrzeb. W czasie upałów rozpryskują ją po plastrach, a parując woda chłodzi gniazdo.
Kwestią instynktów i zachowań pszczół związanych z zapotrzebowaniem na wodę zajmowało się wielu naukowców. W latach 50. XX wieku prof. Martin Lindauer stwierdził, że wysoka temperatura skłania pszczoły do chłodzenia gniazda wodą. Jego student, Hans Kiechle, zaobserwował, że przyczyną tego nie jest jednak zdolność reagowania na ciepło, a prawdopodobnie zwiększona koncentracja cukrów w żołądku. Badania Thomasa D. Seeleya wskazują na to, że potrzeba i intensywność znoszenia wody zależy od tego, jak szybko i czy w ogóle nosicielki znajdują w ulu odbiorczynie na swój "towar". Wykazał również, ze nosicielki nie rekrutują się ze zbieraczek.[3]
Szukanie nowego gniazda
edytujPo wyjściu roju pszczoły wraz z (zazwyczaj starą) królową osiadają w pobliżu starego gniazda na przykład na gałęzi drzewa czekając, aż znajdzie się miejsce na nowe gniazdo. Szukaniem takiego miejsca zajmują się pszczoły zwiadowczynie.
Pszczoły zimowe
edytujMianem pszczół zimowych określane są robotnice, które wygryzają się późnym latem, przeżywają w kłębie zimowlę i wczesną wiosną zajmują się wychowem pierwszych pszczół letnich. Pierwsze pszczoły zimowe pojawiają się w gnieździe już w sierpniu, a najwięcej ich przychodzi na świat we wrześniu[2].
Pszczoły zimowe różnią się od pszczół letnich nie tylko długością życia, ale także wielkością, a przede wszystkim fizjologią. Długość ich życia wynosi ok. 170 do 243 dni. Regulowanie długości życia osobników tego samego gatunku od dawna fascynuje naukowców. Dzisiaj wiadomo, że głównym czynnikiem regulującym długość życia w świecie owadów jest hormon juwenilny, którego poziom w organizmie pszczoły zależy przede wszystkim od reakcji centralnego układu nerwowego na bodźce zewnętrzne, takie jak pora roku i związane z tym zmiany w ilości i karmieniu czerwiu[2].
Zdrowa rodzina pszczela wychowuje w lipcu i sierpniu ok. 4000 larw, które od samego początku są przewidziane do pełnienia roli pszczoły zimowej. Po wygryzieniu nie różnią się one on innych osobników, ale nie zajmują się żadnymi pracami w ulu i poza nim, a ich jedynym zadaniem jest spożywanie dużej ilości pyłku w celu zgromadzenia zapasów białka w organizmie. Będzie im ono potrzebne wiosna, kiedy rozpoczną karmienie młodych larw na wiosnę przyszłego roku. Wkrótce staja się nieco większe niż pszczoły letnie i podczas wrześniowych przeglądów pszczelarz może je łatwo zaobserwować.
Ilość takich osobników w rodzinie jest uwarunkowana genetycznie i nie ma na to wpływu ani bogactwo pożytku ani karmienie pobudzające, ani żadne inne czynności. W tym kontekście należy zastanowić się nad celowością sprowadzania matek pszczelich z cieplejszych regionów, których genetyka nie przewiduje wychowu dużej ilości pszczół zimowych. W efekcie wczesną wiosną w ulach może być zbyt mało pszczół do wychowu młodego pokolenia.
Od chwili pojawienia się warrozy długość życia pszczół zimowych w dużym stopniu zależy od stopnia porażenia rodzin pszczelich przez tego pasożyta, ponieważ pszczoły osłabione przez towarzyszące warrozie wirusy żyją krócej, a często nie przeżywają zimowli.
Bibliografia
edytujLindauer, M. Ein Beitrag zur Frage der Arbeitsteilung im Bienenstaat, Z.
vergl. Physiol. 1952, 34: 299-345, Seeley 1985, Winston 1987