Wikijunior:Cywilizacje/Bałtowie

Cywilizacje

Wstęp Bałtowie Bizantyjczycy Celtowie Dakowie Germanowie Grecy Hunowie Ilirowie Kimmerowie Kultura łużycka Madziarowie Minojczycy Neurowie Rzymianie Sakowie Sarmaci Scytowie Trakowie • Akadowie Arabowie Asyryjczycy Babilończycy Elamici Fenicjanie Hebrajczycy Hetyci Persowie Sumerowie • Egipcjanie Kartagińczycy Sudan • Ariowie Cywilizacja doliny Indusu • Ajnowie Chińczycy Japończycy Tybetańczycy • Aztekowie Chichimekowie Majowie Olmekowie • Inkowie • Aborygeni Maorysi Papuasi Polinezyjczycy Rapa Nui Słowniczek Schemat rozdziału

Na jakim terenie żyli?

Plemiona bałtyjskie około 1200 roku naszej ery.

Bursztyn, zwany jantarem. Bałtowie w dużych ilościach sprzedawali go Rzymianom.

Bałtowie to grupy spokrewnionych ze Słowianami plemion, zamieszkujących południowo-wschodnie wybrzeża Bałtyku. Bałtów z obszaru dzisiejszych Mazur i Warmii nazywamy Prusami i Galindami, na Podlasiu żyli Jaćwingowie, na Litwie, jak sama nazwa wskazuje - Litwini. Ziemie dzisiejszej Łotwy zamieszkiwali Łatgalowie, Zemgalowie, Zelowie oraz Kurowie. Bałtowie wywodzili się z ziem na pograniczu dzisiejszej Białorusi i Rosji. O Bałtach wzmiankowano już w starożytności. Wiemy, że prowadzili oni ożywiony handel z Rzymianami, sprzedając im powszechnie występujący na wybrzeżach Bałtyku bursztyn, zwany jantarem. Jest to żywica, która w ciągu milionów lat stała się kamieniem.

Kim byli Krzyżacy?

W XIII wieku książę Konrad Mazowiecki, władający Mazowszem, które wówczas było odrębnym państwem, nie mogąc sobie poradzić z najazdami Prusów, poprosił o pomoc zakon, zwany Krzyżakami. Krzyżacy, mimo że byli księżmi, byli również rycerzami. Zostali powołani pierwotnie do walki z wyznawcami islamu na Bliskim Wschodzie, jednak wkrótce zakończył się okres wypraw w tamte tereny i zakon przez jakiś czas pozostawał bez żadnego zajęcia. Dlatego też Krzyżacy z ochotą przybyli do Polski. Książę Konrad nadał im w zarząd część swojego księstwa i podpisał z nimi umowę, że wszystkie podbite ziemie Prusów trafią w jego ręce. Jednak zdradzieccy zakonnicy sfałszowali ją i gdy została ona podpisana, wszystkie ziemie, które podbiją w kraju Prusów należeć się będą tylko i wyłącznie im. Zakon szybko przystąpił do wojny z plemionami pruskimi, wspierany przez licznych chrześcijan, szczególnie z Niemiec. Walki trwały długi i były bardzo zażarte, Krzyżacy, często mając szczuplejsze siły niż ich wrogowie, uciekali się do zdrad i podstępów. Z pokonanymi plemionami obchodzili się bardzo okrutnie: niejednokrotnie nie chcieli udzielić pogańskim Prusom chrztu, gdyż wtedy straciliby pretekst do zamordowania ich i skonfiskowania ich majątku. W końcu zakon podporządkował sobie wszystkie plemiona pruskie, tworząc na ich ziemiach bardzo silne, chrześcijańskie państwo, które przetrwało w takiej postaci aż do XVII wieku. Fala osadników, która zalała tenże kraj sprawiła, że pruska kultura, język i religia popadły w zapomnienie i ostatecznie Prusowie jako naród przestali istnieć. Krzyżacy próbowali także zająć ziemie Litwinów, jednak ci okazali się potężniejszymi przeciwnikami i oparli się im.

Równocześnie na północy, na pograniczach dzisiejszej Estonii i Łotwy osiedlił się zakon kawalerów mieczowych. Podobnie jak Krzyżacy natychmiast przystąpił on do walki z Bałtami, tyle, że z ich północnymi szczepami, do których należeli m.in. Zemgalowie, Zelowie, Kurowie i Łatgalowie, wszyscy będący przodkami dzisiejszych Łotyszy. Wkrótce wszystkie te plemiona zostały podbite i podobnie jak Krzyżacy w Prusach, kawalerowie mieczowi stworzyli silne państwo. Niebawem zajęli Estonię, próbowali także pokonać Litwinów, jednak nie udało im się tego dokonać. Ostatecznie państwo kawalerów mieczowych połączyło się z państwem Krzyżaków. W przeciwieństwie do Prusów jednak plemiona podległe kawalerom mieczowym przetrwały i dały początek narodowi Łotyszów, zamieszkującego dziś Łotwę.

Czym się żywili?

Bałtowie żywili się przede wszystkim roślinami, takimi jak jęczmień, z którego wypiekano chleb, żyto, owies, stosowany także jako pasza dla koni, proso czy groch. Chętnie żywiono się tym, co znaleziono w rozległych puszczach: orzechami laskowymi, owocami czeremchy, pito sok brzozowy, zbierano żurawinę, pokrzywy, czarne jagody. Popularne było również rybołówstwo i łowiectwo. Najczęściej polowano na łosie, jelenie, żubry, niedźwiedzie, ale także na lisy, wiewiórki, kuny i bobry. Futerkami i skórami upolowanych zwierząt handlowano.

Jak wyglądało ich pismo?

Bałtowie nigdy nie posługiwali się pismem, dlatego też nie pozostawili żadnych zapisków. Jedynymi źródłami do ich historii są więc zagraniczne kroniki i dokumenty.

W co wierzyli?

Wszystkie ludy bałtyjskie wyznawały jedną religię. Była ona politeistyczna, czyli wierzono w wielu różnych bogów i bogiń. Bałtowie uważali, że cały świat oraz wszystkie jego aspekty mają dwie strony: złą i dobrą, które równoważą się. I tak dobrym bogiem, panem ładu był Dievas, który połączył się z Zemyną i w ten sposób narodził się świat. Przeciwnikiem Dievasa był zły bóg magii, ale także życia Potrimpus-Andaj, uważany za zwiastuna śmierci. Synami dobrego Dievasa byli bliźniacy Sveistiks i Auseklis, którzy opiekowali się światem i ludźmi. Dali człowiekowi ogień, nauczyli go wyrabiania narzędzi, naczyń, chronili także przed chorobami i nieszczęściem. Ale najważniejszym bóstwem bałtyjskim był Perkun - bóg wojny i burzy, władca piorunów i ognia, strażnik moralności.

Bałtowie czcili przyrodę i naturalne zjawiska, takie jak burze. Nie budowali świątyń, a modły i ofiary swoim bogom składali w świętych gajach. Najokazalsze i najstarsze dęby w nich ofiarowane były zazwyczaj Perkunowi. Uważali płody rolne za dary bogini Zemyny, której w podzięce składali w ofiarach plony, chleb, piwo, mleko, masło, także zwierzęta hodowlane, np. kury. Czczono także dusze zmarłych, uważano, że po śmierci będą potrzebować przedmiotów codziennego użytku, dlatego na stosie, gdzie spalano ciało zmarłego spalano także rzeczy potrzebne mu za życia. Duszom pozostawiano często mięso, sery, miód, aby nie były głodne.

Kto z nich jest sławny do dzisiaj?

Mendog - twórca państwa litewskiego.

Giedymin - władca litewski z XIV wieku, który przyczynił się do odbudowy Litwy.

Olgierd - władca Litwy, następca Giedymina, za jego panowania Litwa podporządkowała sobie liczne ziemie na Rusi.

Polska i Litwa oraz państwa od nich zależne w 1490 roku.

Mendog był twórcą państwa litewskiego, zręcznym politykiem i umiejętnym wodzem. Aby ukrócić nieustanne ataki Krzyżaków, który najeżdżali Litwę pod pretekstem nawracania na wiarę chrześcijańską jej mieszkańców, Mendog nawiązał kontakt z papieżem i ochrzcił się, a następnie uzyskawszy jego zgodę koronował na króla. Wtedy doszło nawet do pojednania z Krzyżakami. Panowanie króla zakończyło się jego zabójstwem. Po jego zgonie Litwa znacznie osłabła i znowu stała się pogańska.

Państwo litewskie odbudowali Giedymin i jego syn Olgierd, panujący w XIV wieku. Giedymin rozpoczął ekspansję na wschód, podporządkowując sobie liczne ziemie na Rusi. Jednocześnie prowadził pokojową politykę wobec Polski i papiestwa. Jednocześnie cały czas zmagał się z naporem Krzyżaków. Jego syn, Olgierd zadał bardzo potężny cios Krzyżakom z Inflant (dzisiejsza Łotwa). Jednocześnie kontynuował ekspansje na Rusi, rozciągając swoją władzę na kolejne tereny. Udało mu się zająć Kijów i próbował wkroczyć do Moskwy, jednak został odparty. W czasach tych dwóch władców państwo litewskie znacznie powiększyło swoje obszary, wchłaniając większość ziem ruskich. W skutek tego większość ludności stanowili Rusini, a religią przeważającą było prawosławie. Mimo to Litwa pozostawał krajem pogańskim, podobnie jak sami właściwi Litwini.

Chyba najbardziej znanym w Polsce władcą Litwy, a może i samym Litwinem był Władysław Jagiełło, syn wyżej opisanego Olgierda, wnuk Giedymina. Rządził on na przełomie XIV i XV wieku, kiedy Litwa była zagrożona od zachodu, gdzie siedziby swe mieli Krzyżacy, od południowego-zachodu, gdzie rozciągała się Polska i od wschodu, gdzie znajdowało się nowe, silne państwo ruskie - Moskwa. Jagiełło wiedział, że jedynie przyjęcie chrztu umożliwi przetrwanie Liwie pośród tylu wrogów, postanowił więc nawiązać kontakty z dotychczas wrogą Polską, gdzie rządy sprawowała, z powodu braku męskiego władcy Jadwiga. Arystokraci polscy, którzy szukali dotychczas dla niej męża doszli więc z Jagiełłą do porozumienia: on poślubi Jadwigę i przyjmie chrzest, w zamian otrzyma koronę polską. Władca litewski ochrzcił się w 1386 roku i wtedy też został koronowany na króla Polski. Teraz pod jego władzą znajdował się ogromny obszar obu państw. Niebawem doszło do wojny z Krzyżakami, których wspierali licznie władcy z Europy Zachodniej. Podczas decydującego starcia, które rozegrało się w 1410 roku pod Grunwaldem, Krzyżacy ponieśli straszliwą klęskę, a ich państwo stanęło na krawędzi zagłady. Jagiełło okazał się bardzo umiejętym władcą, panował bardzo długo i sprawiedliwie. Mimo jego śmierci Polska i Litwa nadal pozostawały w bardzo ścisłych związkach. Ostatni męski członek założonej przez Jagiełłę dynastii Jagiellonów - Zygmunt August, panujący w XVI wieku zawarł tak zwaną unię lubelską. Na mocy tego traktatu Polska i Litwa połączyły się, stając się jednym państwem, zwanym Rzeczpospolitą Obojga Narodów.